Esperanta ligilo

n-ro 2, februaro 2018

Enhavtabelo

84-a Internacia Kongreso de blindaj Esperantistoj (tria komuniko)

El Esperantujo. La 91-a SAT-kongreso

Nefidindeco, prezo de rapideco

Nia rondo familia: Ni gratulas! Raimo Tanskanen, dir. mus. estas for

(nekrologo).

Lingva forumo. Ni pensas nialingve. Kion fari?

Por via sano. Se vi ne volas suferi je demenco

Diversaj interesajxoj. Malpli da kemiajxoj - egala rikolto.

Naturaj gluiloj.

Reganto en la cerbo

Sxako (nur en brajla versio)

Stenografia pagxo (nur en brajla versio)

Por la retumantoj

84-a Internacia Kongreso de Blindaj Esperantistoj en Kroatio

(tria komuniko)

Karaj geamikoj!

Gxis nun nur kelkaj E-istoj esprimis intereson por nia IKBE, kaj tiu fakto iomete zorgigas nin. _Vere, restis kvin monatojn gxis la kongreso, sed tamen, la organizantoj de la kongreso ne dezirus lastmomente havi viajn

aligxilojn. Tial ni invitas kongresinteresulojn: hastu kun viaj anoncoj! Tiucele en cxi komuniko ni publikigas kongresan aligxilonkaj ripetas informon pri pago de kongreskotizo.

84-a INTERNACIA KONGRESO DE BLINDAJ ESPERANTISTOJ

Zagrebo, 7-a - 14-a de julio 2018.

Aligxilo

1. antauxnomo kaj familia nomo;

2. vidhandikapito aux akompananto;

3. naskigxdato;

4. Posxta adreso;

5. telefonnumero, retadreso kaj skajpo;

6. mi pagis per banko ... aux:... euxrojn;

7. mi bezonas: unulitan, dulitan cxambron, (Mia samcxambrano.. .) ...

8. A. mi partoprenos duontagan ekskurson: jes/ne;

B. mi partoprenos tuttagan ekskurson: jes/ne;

9. Mi jene kontribuos en la programon de la IKBE: ...

10. Mi bezonas oficialan invitilon;

11. Mi planas alveni (indiku veturmanierojn, alven/forirtempojn, kunvojagxantojn, laux via momenta scio).

La aligxilojn bv. sendi al Antun Kovac laux jam skribitaj adresoj.

Pago de kongreskotizo

En la hotelo "Tomislavov dom" kongresorganizanto havas je la dispono 42 cxambrojn: 11 unulitajn, 15 dulitajnkaj 16 dulitajn kun aldona konforto (sofoen la cxambro). Unuaj 16 registritaj kongrespartoprenantoj ricevos tiujn cxambrojn kun aldona konforto. La kongreskotizon oni povas gxiri pere

de adreso kaj bankokonto: Udruzenje slijepih esperantista Hrvatske,

Draskoviceva 80, HR-10000 Zagreb, Zagrebacka banka d.d.

IBAN: HR6523600001101441184

SWIFT: ZABAHR2x

La kopion de gxirilo bonvolu sendi retposxte al Antun Kovac

(antun2805@gmail.com), aux letere je la adreso: Antun Kovac, Bisacka 5, HR-10000 Zagreb, Kroatio.

La kongreskotizo sumigas 230 euxrojn por dulitaj kaj 270 euxrojn por unulitaj cxambroj po persono por 7 (sep) plenaj pensionoj.

La kongresorganizanto akceptas enpagoj de kongreskotizo ekskluzive pere de banko; pagado surloke estos escepto laux interkonsento.

Viaj demandoj kaj proponoj bonvolu sendi retposxte al: antun2805@gmail.com auX: stokovic@globalnet.hr

LKK.

El Esperantujo

La 91-a SAT-kongreso

Kragujevac, 5-12 auxgusto 2018

En la centro de Serbio, lando en sud-orienta Euxropo, 100 km sude-sudoriente de gxia cxefurbo Beogrado, trovigxas la urbo Kragujevac, la unua cxefurbo de Serbio post gxia liberigxo elsub turkoj komence de la 19-a jarcento kaj la sekvonta kongresurbo de SAT. Gxi estas ekonomia, industria, administra, kultura kaj universitata centro de Sxumadio, la centra regiono de Serbio loganta turistojn per siaj idiliaj pejzagxoj, kultur-historia heredajxo, pitoreska folkloro, serba gastronomio kun spuroj de okcident-aziaj kaj mezeuxropaj gustoj kaj neimagebla sen la forta serba prunbrando, kaj antaux cxio la gastamo kaj malfermaj koroj de la lokanoj.

SAT-kongresejo 2018

La kongresejo estos en la hotelo "Kragujevac", adaptita al la kongresa turismo. Kun 160 litoj, teknike ekipitaj prelegejoj kaj kunvenejoj, restoracio kaj bufedejoj, gxi proponas agrablajn kondicxojn por moderna kongreso kaj bunta kongresa programo kun la cxeftemo "Esperanto kaj transnacia komunikado en la inform-teknologia epoko".

Monakejo Manasija, unu el kongresaj ekskursceloj

Frandajoj de serba kuirarto

Aldone al la labora parto de la kongreso, OKK planas varian kultur-artan kaj turisman programon: koncertojn, distrajn vesperojn, ekskursojn. La serio de Esperanto-eventoj en la suda Europo dum somero 2018 donas sancon al esperantistoj el la tuta mondo konatigi kun ci tiu mondoparto dum kelksemajna restado en europa Esperantujo. Por finance plifaciligi la restadon, la SAT-kongresaj kotizoj estos rabatitaj por partoprenantoj de la samjaraj ILEI-kongreso en Madrido kaj UK en Lisbono. Por tiuj, kiuj post UK flugos al Beogrado au alia flughaveno proksime de Kragujevac, OKK lauinterkonsente organizos plutransporton de la flughaveno rekte gis la kongresejo en Kragujevac.

Bonvenon!

SAT(Sennacieca Asocio Tutmonda) estas la plej grava tutmonda organizajo de laboristaj esperantistoj. Gi estas asocio, kiu celas faciligi la translingvajn kaj transnaciajn rilatojn inter tiuj homoj, kiuj luktas por mondo sen klasa nek alitipa ekspluatado. SAT celas per konstanta uzado de Esperanto kaj gia mondskala aplikado, helpadi al la kreado de racie pensantaj spiritoj, kapablaj bone kompari, guste kompreni kaj prijugi ideojn, tezojn, tendencojn kaj sekve kapablaj elekti memstare la vojon, kiun ili opinias plej rekta, au plej irebla por la liberigo de sia klaso kaj

forkonduko de la homaro al kiel eble plej alta stupo de civilizo kaj kulturo.

ALRIGARDO al AZIO

Estrarano de UEA en Cxinio - nia kresko-zono

Okazis la eldonfesto de la libro "Teo kaj Amo - Rakonto pri Teo" (320 pagxoj). en la 14-a de decembro en Pekino, Cxinio, realigita de Pekina E-Asocio, Cxina Radio Internacia kaj la Cxina Fremdlingva Eldonejo. La libro estis projekto de tiu eldonejo, kun la kompilanto s-ino Zhang Ping. La libro konsistas el kvar partoj: "Teo kaj Amo", "Urboj de 'Teo kaj Amo", "Angxeloj de 'Teo kaj Amo", kaj "Vortoj de 'Teo kaj Amo". La libro estas dokumentaro pri la dufoje okazigitaj filmo-festivaloj. La estrarano de UEA pri la Azia movado, s-ro LEE Jungkee, transdonis gratulmesagxon de d-ro Mark Fettes, la prezidanto de UEA. En la eldonfesto cxeestis s-ro Ragnar Baldursson, vicambasadoro de Islando en Pekino, kaj s-ro Rafael Henrique Zerbetto el Brazilo, volontulo cxe "El Popola Cxinio".

La urbo Tianjin estas unu el la grandaj urboj de Cxinio, kun logxantaro de 17 milionoj. La 17-an de decembro okazis la jarkunveno de Tianjin-a E-Asocio, en kiu kolektigxis cx. 30 E-istoj. En la kunveno s-ro LEE Jungkee prelegis pri la temo "UEA - kiel fortigi gxin?". LEE emfazis, ke por plikreskigi la membronombron de UEA, E-kursoj devas okazi de loko al loko, prezentante sian sperton en la Seula E-Kulturcentro. Korea E-ista karavano vizitos Pekinon kaj Tianjinon en la jaro 2018 por interamikigxo de la du najbaraj landoj.

Universitata agado en Irano.

La 30-an de oktobro okazis libera seminario pri E-o en la Universitato "Allame Tabatabai" en Teherano sub la gvido de s-ro ingeniero Ahmadreza Mamuduhi. Partopreno estis libera en la seminario, kun la celo poste starigi E-kursojn en tiu universitato. La 7-an de novembro 2017 en la universitato "Pajeme Nur" sekvis la sama seminario. En ambaux universitatoj jam okazas baza kurso.

Raportis: Simin Emrani.

Nefidindeco, prezo de rapideco

En EL n-ro 10/2017, sub la rubriko "El Esperantujo", aperis artikolo, titolita "Datumoj pri Universalaj Kongresoj". Gxin mi eklegis kun granda intereso, cxar mi esperis, ke gxi instruos al mi utilajn sciindajxojn pri la temo, kaj ke gxi rememorigos al mi personajn travivajxojn. Kvankam gxi parte plenumis miajn esperojn, gxi ankaux malagrable frapis min per sia nefidindeco.

La artikolo enhavas listojn, evidente alfabetajn, de la urboj, gastigintaj UK-ojn 4, 3 kaj 2 fojojn, kun indikoj de la jaroj.

En la listo de 4-fojaj kongresurboj figuras Vieno, kun la jaroj 1924, 1936, 1987 kaj 1992. Sed antauxe estas skribite, ke la UK en 1987 okazis en Varsovio. Efektive, la tria UK en Vieno okazis ne en 1987, sed en 1970. Mi

persone cxeestis gxin!

En la listo de trifojaj UK-urboj mankas Budapesxto, sed tio jam estas menciita pli frue, do temas pri pardonebla ellaso. Pli grave estas, ke mankas ankaux Varsovio, kiu gastigis 3 UK-ojn ecx jubileajn, nome en 1937 (50-jarigxo de Esperanto), 1959 (100-jarigxo de la naskigxo de Zamenhof) kaj 1987 (100-jarigxo de Esperanto). Nur la lasta estas menciita ekster la listoj.

En la listo de dufojaj UK-urboj, inter Gxenevo kaj Helsinko, mankas Hago, Nederlando, kiu gastigis UK-ojn en 1920 kaj 1964. Kiel jaroj de UK en Helsinko figuras 1922 kaj 1957. La dua el tiuj jaroj estas erara. La gxusta estas 1969. Ankaux tiun kongreson mi cxeestis. En la listo de 2-fojaj UK-urboj erare figuras "Vilnio, Litovio" (la formo registrita en PIV estas Vilno), kun indiko de la jaroj 1925 kaj 2005. Aliloke tamen estas skribite, ke la UK en 1925 okazis en Gxenevo, kaj tio estas gxusta. Efektive okazis nur unu UK en Vilno, nome en 2005.

Unu erareton en artikolo mi facile toleras, sed kvin malveroj kaj mankoj en unu artikolo, tio jam igas min averti, kaj krome igas min perdi la fidon al la fonto de la artikolo. Cxi tiu artikolo estas subskribita per nomo, kiun mi legis antauxe. Mi ne havas kauxzon supozi, ke la verkinto intence provizis sian artikolon per tiom da malveroj. Mi supozas nur, ke la artikolo estas cxerpita el la reto, kaj tio klarigas cxion.

Sur la reto eblas rapide komuniki. Retmesagxo estas ricevata preskaux en la sama momento, en kiu gxi estas forsendata. Krome, kiam vidantoj legas senvocxe, ili legas multege pli rapide ol ecx rapidaj legantoj blindaj. Tiu rapideco instigas la ret-uzantojn rapide kaj spontanee skribi siajn mesagxojn, kvazaux ili interparolus. Pro mia aparteno al pluraj retlistoj, i.a. en la Akademio de Esperanto, mi spertis, ke mi ofte ne povas sekvi la ritmon, laux kiu disvolvigxas la retaj diskutoj. Tio fojfoje igas min senti min diskriminaciata kiel duaranga aux triaranga listano.

Tamen, mia malrapideco ankaux povas doni avantagxojn. rapideco sxajne estas inverse proporcia al ekzakteco. Ofte mi spertis, ke tajp-eraroj ensxteligxintaj en malnetoj de proponoj, ne estis pri-atentataj, tiel ke ili ripetigxadis en postaj versioj. Fine mi mem, kvazaux kontrollegisto, devis atentigi la aliajn listanojn pri la eraroj. Tio eble levas mian prestigxon en la forumo, kaj tiel konsistigas kontrauxpezon al mia sento de malsupereco en la diskutado. Mi supozas, ke ju pli rapide oni legas, des pli oni riskas pretervidi erarojn. Sekve eblas diri, ke mia relative malalta legrapideco estas rekta kialo de mia malkovrado de eraroj kaj neekzaktajxoj.

Se estas prava mia tezo, ke rapideco per si mem kreas malekzaktecon kaj suprajxecon, gxi klarigas la tro multajn malverojn en la cxi-supre traktita artikolo. Sed gxi ankaux instigas nin lancxi alarmokrion pri ioma bremsado de la gxenerala ritmo en la socio. Mi jam aludis, ke blinduloj gxuste pro la rapida ritmo ne povas partopreni egalrange, kaj tio validas ankaux por homoj kun aliaj handikapoj . Ecx la tuta socio profitus el pli malrapida ritmo: ni povus pli fidi la informojn, kiujn ni trovas surrete.

Mi ja bonvenigas la fakton, ke danke al la reto ni povas atingi amasegon da informoj, sed mi dezirus, ke la informoj estu fidindaj. Kiam mi volas provoki, mi diras: "Nenio estas pli efemera ol Vikipedio!".

Otto Prytz

Nia rondo familia

Ni gratulas!

La 12-an de februaro 70-jarigxis nia fidela leganto kaj kunlaboranto Pedro Zurita. Korajn gratulojn kaj sincerajn bondezirojn de ni cxiuj al vi, estimata kaj kara Pedro! Estu vi cxiam sana, bonhumora kaj felicxa! Ni deziras al vi multajn jarojn da aktiva kaj interesa vivo!

Red'.

Raimo Tanskanen, dir. mus. estas for (nekrologo)

"Muziko estas mia vivo"

Raimo Tanskanen naskigxis 26.3.1937 en Polvijдrvi kiel filo de terkulturisto kaj kreskis en familio de ok infanoj. La tuta familio estis muzikema. Ilia sola muzikinstrumento estis kantele, kiun cxiuj rajtis uzi. Radion la familio ne havis kaj tial viva muziko estis ege sxatata. Estis vera festo kiam onklo vizitis kaj ludis sian akordionon.

Raimo ekblindigxis nauxjara pro akcidento. Li frekventis blindullernejon en Kuopio, 130 km for de hejmo. Instruistoj kuragxigis lin dauxrigi muzikajn interesojn. Li ludis instrumentojn jam antaux ol konatigxi kun brajlaj muziknotoj. Felicxe li havis lertan kaj instigan muzikinstruiston

Onni Pakarinen, dir. mus.

Fininte la blindullernejon tri kantantaj samsortanoj - Arvo Karvinen, Aatu Moilanen, Raimo Tanskanen - vojagxis suden al Helsinki por trovi sian lokon en la socio. Unue ili studadis en la porblindula profesia lernejo sed celis pli alten. Ili laboris tage, studadis vespere kaj kantis en diversaj okazajxoj. Raimo havigis ankaux privatan instruadon por pianludado. En 1965 li trapasis en la universitato de Helsinki la ekzamenon de hum. kand. kaj sekvan jaron en Sibelius-Akademio la ekzamenon de musikinstruisto. Kiel muzikinstruisto li laboris unue en la porblindula profesia lernejo 1963 - 1982 kaj en la blindullernejo. Li instruis ankaux la svedan lingvon kaj produktis notojn en brajlo por la blindulbiblioteko.

En 1969 Raimo komencis komponi kaj gajnis premiojn en konkursoj. Pluraj korusoj surdiskigis liajn komponajxojn, inter ili koruso Kontrapunkti, kiun Raimo fondis en 1975. Kelkaj firmaoj produktis notojn. Prilaborata estas KD de ankoraux ne-aperintaj komponajxoj.

En 1982 li translogxigxis en malgrandan parokon Pomarkku kaj gvidis lokajn korusojn, kvarteton Kaje, diversajn rondojn en la popolaltlernejo, instruis pianoudadon kaj kantadon en la liceo kaj donis muziklekcionojn al infanoj, kaj semajnfine anstatauxis pregxejan kantiston/orgeniston.

Raimo konatigxis kun esperanto en kursoj, kiujn Stelet-ano Eero Kalllio gvidis en la blindullernejo. Raimo farigxis agema membro de Steleto en 1955. Li instruis esperanton 1960-2009 en Helsinki i. a. en la porblindula profesia lernejo, gvidis kursojn en la porblindula kunvensalono, en feriejo Onnela kaj instruis en semajnfinaj kursoj en la "klascxambro" de Steleto kaj prizorgis leterkurson. Li partoprenis plurajn IKBEojn kaj asistis en la arangxoj de IKBEoj en Finnlando (1969, 1995). Raimo estis estrarano de LIBE 1996-2008. Li estis honora prezidanto de Steleto.

Raimo ricevis plurajn omagxojn pro la merita viv-laboro sur la kampoj muziko, brajlo kaj instruado de Esperanto. Longdauxra malsano elcxerpis lin 29.11.2017. La funebran ceremonion cxeestis familianoj, amikoj de fakaj kaj hobiaj rondoj, parokanoj kaj Stelet-anoj. Filo Jari kun edzino - ambaux profesiaj kantistoj - kantis honore al Raimo.

Raimo ne plu estas inter ni, sed la memoro pri li vivas en pli ol cent komponajxoj, kantoj.

Steleto/Ritva Sabelli

Lingva forumo

Ni pensas nialingve. Kion fari?

En EL n-ro 10 2017 en la artikolo "Pri negxo" p.24 l.10-11: ni legas: "... kusxanta norde de la skifa tero, ...". Kompilante la artikolon, mi skribis tion tute auxtomate, sen atenti pri malgxustajxo. Jen kiel komentis tion nia fidela leganto Otto Prytz: "la gxusta vorto estas, laux PIV, "skita". Bokarev, sub "skita", resendas al "scita", kiu

tamen ne estas en PIV. La rusa "f" en "skif" redonas la grekan "theta", same kiel en "Ateno" (Afiny), "Teodoro" (Fjodor), "etero" (efir) ktp". Nu, certe, li pravas. Koran dankon pro atentemo! Mi tute senpripense uzis la vorton, kutiman en orientslavaj lingvoj. En E-o tio ne estas korekta. Dauxrigante tiamaniere, oni devus, ekz., anstataux "biblioteko" diri, pardonu, "vivliofeko", cxu ne?

Kiom ofte ni senpripense uzadas vortojn aux vortformojn, kutimajn en nia gepatra lingvo! Ili sxajnas al ni simplaj kaj memkompreneblaj, sed cxe alilingvanoj povas kauxzigi miskomprenon aux entute ne estas komprenataj. Mi rememoras, ke iam mi, forgesinte la gxustan vorton, anstataux "ganto" skribis iel germanece "handsxuo", kio elvokis ridetojn ankaux de germanlingvanoj.

Mi tamen povas min konsoli: ne temas pri skleroto mia. Jen ekzemplo, kiel en kaptilon de tiuspeca "lingva skleroto" trafis la tuta E-societo, kies membroj kume tradukis la novelon el la angla en E-on. Kaj denove mi citas Otto-n Prytz.

"En EL n-ro 1/2018, en la literaturajxo "Arto en la traduko", dufoje aperas vorto, kiun mi trovis en neniu el miaj relative multaj vortaroj. La vorto estas "sereo", kaj jen la du lokoj, kie gxi aperas:

"... kaj mi restis kun Olivetti kaj la rakonto pri plej intrigaj postkulisaj fiaferoj en la sere-komerco en Andaluzio, ..."

"Estis idiliaj tempoj, venis al mi en la kapon, kiam sereo estis personigo de la vivmaniero."

Cxar la teksto rilatas al temo, kiun mi bone konas, nome Hispanio, mi pensis, ke tiun vorton mi devus koni! Sed mi cerbumadis, pensante, kiu similsona hispanlingva vorto, kiu koherus kun la cetera kunteksto, povus esti E-igita kiel "sereo", sed mi trovis neniun - gxis subite mi ekhavis la ideon: cxu eble estas "sxereo", speco de vino, kiu ruslingve nomigxas "heres"? La vorto "sxereo" estas cxerpita el la angla "sherry", vino, kiu en la hispana nomigxas "jerez" (pron. Hxeres), el la regiono de la hispana urbo Jerez de la Frontera. La mezepoka prononco de Jerez estis proksimume "sxerec", kio klarigas la anglan "sherry".

Nu, mi ne scias, cxu mia konjekto estas gxusta".

Certe, ni, ecx tiuj, kiuj bone regas E-on, pensas nialingve. Kion do fari? "Estu pli atenta!" - diras mi, antaux cxio al mi mem. Sed, aliflanke, cxu ordinara homo, kies profesiaj kaj personaj interesoj estas malproksimaj de lingvistiko, povas supozi, ke iu vorto, kutime uzata de li, ne estas internacie uzebla? Cxu cxiu el ni povas tiom profunde esplori etimologion de cxiu vorto, spontanee uzata en cxiutaga parolo? Delonge estas pruvite, ke naciaj lingvoj fojfoje enportas en E-on siajn trajtojn, pliricxigante gxin. Almenaux teorie eblas kuna ekzistado de la vortoj "ganto" kaj "handsxuo". Tempo montros, kiel oni nomos la faman vinon: hereso, jereso aux sereo. Eble, pri tio okupigxos E-akademio. Gravas, ke ne okazu miskomprenoj.

O.Posxivana

Por via sano

Se vi ne volas suferi je demenco

Kiu estas plej multe minacata per pliagxula senila demenco?

Rolas genetiko, ankaux la nivelo de fizika aktiveco.

Kanadanoj sercxis tiun rilaton (genetiko aux vivostilo) en pli ol 1600 el ili. La rezultoj, publikigitaj en magazino Journal of Alzheimer's Disease indikas, ke sida vivomaniero estas same dangxera, kiel genetikaj sxargxoj.

Cxeesto de kelkaj genaj mutacioj reale povas startigi malsanon. Dependas de vi, cxu jes aux ne!

Cxu agas vivostilo au genoj?

Ni malkovris, ke la fizika aktiveco ludas sxlosilan rolon kontraux demenco. Se maljunuloj regule movigxas, ili protektas kaj sian koron, kaj sian cerbon. Kontrauxe, manko de movigxo povas tute renversi avantagxon, kiun al homoj alportas sanaj genoj. Parolas profesorino Jennifer Heisz, kiu kunverkis la studon.

Konsidere, ke plejparto de homoj ne posedas signifan riskon en genetiko, gimnastiko povas esti precipa strategio de la lukto kontraux demenco. Kaj tion oni certe bezonas.

Senila demenco detruas la tutan mondon. Gxi jam prenas en progresa mondo trajtojn de epidemio. Homoj gxisvivas pli kaj pli altan agxon, sed gxuste meze de la plej agxaj homoj demenco aperas grandparte. Dum meze de senioroj agxaj je 65 jaroj suferas je demenco 2% de homoj, en agxo de 75-85 jaroj tio estas jam 11%, kaj pli poste suferas jam pli ol unu triono. Nun vivas tutmonde cxirkaux 47,5 milionoj da homoj kun demenco. En la jaro 2050 oni povas atendi kreskon je 115,5 milionoj. Do, necesas sercxi efikajn strategiojn por lukti kontraux tiu malsano, certigas sciencistoj.

Per pli ofta forgesado la sufero de la malsanulo kaj lia familio nur komencigxas. Demenco estas provokita per vejnoj kaj degenerativaj malsanoj en la cerbo, nekuraceblaj, nesxangxeblaj. Unuajn signojn parencoj ofte neglektas, aux simple pensas pri agxo. Bedauxrinde, sekve la malsanuloj igxas konfuzitaj, sxangxigxas iliaj konduto kaj travivadoj, ili paneas en kutimaj vivosituacioj, kaj finfine ili ne kapablas zorgi pri si mem.

Kiu movigxado estas la plej bona por pliagxuloj? "Kvankam la agxo cxiam restas cxefa riska faktoro por kreskado de demenco, el la esploroj el la tuta mondo pli kaj pli rezultas, ke inter malsanigxo, genetiko kaj vivostilo ekzistas fortaj ligiloj," asertas profesoro Parminder Raina, kunauxtoro de la esploro. "Por estonteco ni planas fokusigi nian esploron al praktikaj sinsekvoj, kiuj povas influi la sistemon de medicina priservado."

"Aktiva vivostilo, kiu inkludas ankaux regulan movigxadon, kondukas al pli bona kaj efika funkciado de cerbo, pri tio ni certas. Sed se niaj kuracistoj demandos, kian movospecon kaj kiom oni bezonas, ni ankoraux ne certas," koncedas Barbara Fenesio, ke la studo nun havas siajn limojn.

Ekde nun en Kanado oni esploras, kaj fokusas al malkovro de la plej efika modo por pliagxuloj. Sciencistoj pretigas al komparado de rezultoj de altintensa intervala trejnado kun pli grandaj trejnaj blokoj, meza sxargxo kaj malpli rapida strecxa gimnastikado. Al la esploro denove aligxos centoj da pli agxaj kanadanoj.

Sed oni ne devas atendi rezultojn. Kiu de tempo al tempo jam levigxas el divano gxuste por promeni, certe tiu nenion fusxas.

Vladimir Turk kaj Jarka Mala el Cxehxio

Diversaj interesajxoj

Malpli da kemiajxoj - egala rikolto

Por protekti la rikolton en la agrikulturo estas aplikataj kemiaj helpiloj kiel pesticidoj. Grandskala kompara studo el Francio nun montras: 77 procentoj de la farmoj povus apliki signife malpli da kemiajxoj sen perdi rikoltokvanton kaj vivenspezon.

La monda logxantaro kreskas, jam en la jaro 2050 povus esti preskaux 10 miliardoj da homoj. Kaj ili cxiuj volas esti nutrataj. Tio funkcias nur per dauxra plialtigo de la rikoltokvantoj, per modernaj kaj raciumitaj kultivometodoj kaj per la apliko de masxinoj kaj de kemio. Tio almenaux estas la argumento de tiuj, kiuj kredas je la plivastigo de la intense agrikulturo.

Aliflanke kreskas la objxetoj. Cxar tiu kultiva metodo ne restas sen konsekvencoj, por la medio, por la naturo kaj homoj. Atingi ambaux celojn - do pli aux suficxe da nutrajxoj, sed sen malavantagxaj efikoj - estas unu el la defioj de la 21-a jarcento.

Ke lauxepoka agrikulturo ne povos simple ignori ekologiajn aspektojn, tion jam komprenis la politikaj decidantoj. Tiel ekz., ekde la jaro 2014 validas direktivo de EU pri integrita protekto de plantoj. Laux tio cxiuj agrikulturistoj kaj forstistoj precize pripensu, kiujn metodojn ili apliku por protekti siajn nutrajn plantojn. Nekemiaj metodoj estu lauxeble preferataj.

Tamen ankoraux precipe alte specialigitaj industrisimilaj farmoj fidas je pesticidoj por batali kontraux damagxaj bestoj kaj gxenaj herboj. Nur per tio oni kredas povi certigi aux ecx plialtigi rikoltokvantojn kaj vivenspezojn. Cxar gxenerale malpli teknizitaj kultivometodoj estas konsiderataj kiel malpli rikoltpromesaj. Tio tamen gxis nun apenaux estis grandskale esplorata.

Sed nun gxuste tio okazis en Francio, nome en la franca instituto pri agrikultura esplorado. Oni analizis 946 lauxkonvenciajn farmojn kun plej diversaj produktadaj metodoj por studajxo. Cxe pli ol tri kvaronoj el ili montrigxis, ke sxparema apliko de pesticidoj kaj altaj rikoltokvantoj ne estas kontrauxdiro. Proksimume 550 el la analizitaj farmoj povus redukti sian aplikadon de pesticidoj je 42 procentoj, sen perdi rikoltokvantojn kaj sen perdi vivenspezon, taksas la esploristoj. Nur cxe apenaux kvarono de la farmoj la redukto povus havi negativan efikon. Tio estas laux la esploristoj precipe forte industriigitaj unutipaj kulturoj, kiel, ekz., la plantejoj de terpomoj kaj sukeraj betoj en la nordo, en kiuj necesas apliki multe da sterkajxoj kaj da pesticidoj.

Gxenerale la esploristoj konstatis: ju pli diversecaj estas la kultivometodoj, des malpli da pesticidoj estas aplikendaj. Tiel agrikulturistoj, kiuj vetas, ekz., pri pluraj kulturplantoj, pri sxangxo de kultivataj plantoj aux pri mekanika prilaborado de la grundo, sukcesas forteni damagxajn bestojn, fungojn kaj gxenajn herbojn per malpli da kemiajxoj - kiel tion antauxvidas la integrita protekto de plantoj.

El tiaj kultivometodoj profitus ankaux la medio, cxar intensa sterkado negative efikas en la klimata bilanco. Eblus, ekz., sxpari pri la uzo de artefaritaj sterkajxoj per kultivado de intertempaj plantoj, kiuj prenas la

nitrogenon el la aero.

Sed restas la demando: kiel oni konvinku la agrikulturistojn sxangxi siajn produktadajn metodojn kaj apliki malpli da kemiajxoj. Cxar cxiukaze ne eblas promesi al ili pli altajn rikoltokvantojn. Kaj ecx se tiuj rikoltokvantoj ne malkreskos, la sxangxo de sistemo cxiam alportas certan riskon.

Por atingi tion necesus tri aferoj: unue, subteno cxe la lernado de alternativaj metodoj, due, reguligoj, kiuj malebligas, ke grundoj plue estos ekspluatataj kaj trie, sendependa konsilado anstataux konsilado per agentoj

de la kemia industrio.

Peranto

Naturaj gluiloj

Esploristoj vetas pri helika muko.

Multo kion homo bezonas, la naturo havas jam delonge. Tiel estas ankaux cxe gluiloj: Sciencistoj el Vieno ricevas inspiron de konkoj, iksodoj kaj de gekoj por pli kaj pli anstatauxigi la ofte venenajn kemiajn gluilojn.

La lapfermilon cxiu konas. Ankaux plastaj kupoj apenau estas forpenseblaj en banejo. La naturaj modeloj por tio estas la kontrauxhokoj de la Granda Lapo kaj la tentakloj de sepioj. Esploristoj nun iras pasxon plu: Ili volas ne nur transpreni mekanikajn fenomenojn el la naturo, sed ankaux kemiajn.

En dutaga konferenco en Vieno ili intersxangxis alirojn al biologiaj gluiloj. Dauxras longe gxis sciencistoj, ekz., eltrovas, kio igas helikan mukon tiom gluiva. Nur post tio povas komencigxi la laboro de la bioteknologoj, nome produkti la naturajn gluilojn grandkvante kaj lauxeble favorkoste. Ja trovigxas en la naturo multaj biologiaj gluiloj. Necesas nur esplori ilin.

Pri tio laboras ankaux sciencisto de la universitato de Vieno. De apenaux unu jaro li esploras la t.n. iksodan cementon: Cxar iksodoj ne nur pikas bestojn kaj homojn por sucxi sangon, ili ankaux fiksas sin per gluiva sekreciajxo el la saliva glando. Tiel ili povas glui dum tagoj kaj foje ankaux dum semajnoj sur sia viktimo. "La apliko estas por ni tre interesa", klarigas la zoologo. "Cxar la iksoda cemento jam funkcias sur la hauxto." Tiel laux li estas pli simple transporti la principon al medicina apliko.

Sed ne nur medicino, sed ankau kosmetiko povas profiti de naturaj gluiloj. Cxar en multaj harsxprucajxoj trovigxas formaldehido. Kaj tio estas altgrade venena. Sed multaj konsumantoj ne scias tion. La sciencisto riprocxas al la industrio, ke oni tie tro malmulte interesigxas pri biologiaj gluiloj. "Ili tute ne volas pli bone fari tion", li diras.

Tion kontestas industria asocio. Jam 15 procentoj de la uzataj gluiloj bazigxas sur rekreskantaj krudmaterialoj, diras afergvidanto de la asocio. Granda problemo tamen estas la ekonomieco. "Estas vere multege da ideoj, sed

ili devas esti realigeblaj por la merkato".

En Germanio, ekz., pri tio laboras 15 projektoj. Kelkaj naturaj gluiloj jam trovas aplikon: Tiel kuracistoj povas fermi malgrandajn sirigojn en la embria sako per konka gluilo. Sed la esploristoj koncedas, ke ankoraux dauxros plurajn jarojn gxis biologiaj alternativoj anstatauxigos la lauxkonvenciajn produktojn en la dommastrumado.

Reganto en la cerbo

Por plenumi decidojn dopamino estas la centra ludanto. Se tiu hormone mankas, ekz., cxe la Parkinsona malsano, tiam ecx ne eblas decidi pri movoj.

Se oni povas elekti inter sana pomo maldekstre kaj cxokolado dekstre, tiam oni eble unue tendencas maldekstren, sed sxangxas sian preferon lastmomente, la sentoj cxe tio estas dubaj, la konscienco suferas, la gxojo pri la gxuo estas granda. Sed fizike tio ne estas io alia, ol simpla sxangxo en la movo aux unu plia decido, unu el miloj de matene gxis vespere. Kiu aux kio estas la reganto pri tio en nia cerbo?

Estas dopamino aux pli bone la celoj, kiuj eligas gxin. Dopamino - cxu tio ne estas la neuxrotransmisiilo, kies manko ludas rolon cxe la Parkinsona malsano, al kiu apartenas ankaux difektoj de movigxo, kiuj havas sian kauxzon en tio, ke la korpo ne kapablas decidi, kien movi momente? Aux ke decidoj ja estas fareblaj, sed ne realigeblaj? Se oni petas homon, kiu suferas pro tiu malsano, desegni la literon "V", tiam la oblikva streko malsupren atingeblas same bone, kiel la streko supren. Sed malfacilas la transiro de unu streko al la alia.

Por detale klarigi la rolon de dopamino, cxindevena usona sciencisto enplantis al musoj unue etajn elektrodojn kaj vitrofibrajn kablojn en la cerbojn kaj submetis la musojn tiam en situacion, en kiu ili devis decidi laux klaraj reguloj: En la mezo trovigxis travidebla ujo kun rekompenco, dekstre kaj maldekstre estis po unu levilo. Tiuj leviloj malaperis je la komenco de cxiu testociklo, tiam ili reaperis, aux post du sekundoj, aux post ok. Se estis du sekundoj, tiam la maldekstra levilo alportis la rekompencon, se estis ok, tiam la dekstra levilo alportis gxin. La musoj rapide lernis: Ili kuris unue maldekstren, kaj se la levilo ne alvenis, ili redecidis kuri dekstren.

Antaux ambaux decidoj okazis pli forta agado de dopamino, tion oni povis mezuri per la elektrodoj. Kaj eblis fari tion per la vitrofibra kablo, gxi apartenis al la optogenetiko per kiu la esploristoj povis stiri la genaktivecojn de la dopamin-eligaj celoj: Depende de la lumsignalo la musoj decidis iri maldekstren aux dekstren. "Se ni povus restarigi la gxustan dinamikon pri dopamino, tiam homoj havus pli bonan regopovon", esperas la esploristo, kaj li celas ne nur Parkinson-malsanulojn, sed ankaux aliajn, kiuj estas perdintaj la regadon pri agoj, ekz., drogmalsanulojn.

Sed ne cxam la reguloj estas tiom klaraj, medioj estas malklaraj kaj sxangxigxas, sed tamen necesas decidi. Tiam oni prenas konsilon cxe rememoroj pri similaj situacioj kaj kontrolas, cxu ili tauxgas. Denove la dopaminaj neuxronoj estas la centraj ludantoj. Tio montrigxis en eksperimento kun simioj. Ili ricevis rekompencon, se ili gxuste decidis, cxu punktoj sur komputila ekrano movigxas dekstren aux maldekstren. La niveloj de dopamino plialtigxis antaux la decido - kiam la sperto estis elvokata - kaj cxiam, kiam estis neceso pri korekto: Dopaminaj neuxronoj komparas prognozojn kun okazintajxoj kaj alarmigas cxe malkongruo aliajn partojn de la cerbo. Kaj precize tion oni bezonas por lernado.

(laux Esperanta retradio).

Por la retumantoj

Retpagxoj de UEA

Post la retejoj www.esperanto.net , www.aktivulo.net , www.zamenhof.life kaj www.revuoesperanto.org la laboroj fokusigxis al la nova administra sistemo, membrospaco kaj al la retejo de UEA. La laboron faras E-teamo kun merkatikisto, desegnisto kaj komputilistoj, gvidata de Ana Maria da Costa Ribeiro.

La nova sistemo kreigxis en pluraj fazoj, unue la aspekto estis renovigita kun emfazo de kreado de hejmstilo, poste la libroserva retejo, kaj fine la membrospaco kaj la administra sistemo.

Konsiloj, sugestoj estas tre bonvenaj al novaretejo@co.uea.org, au en la forumo cxe forumo.esperanto.net.

RETA EspERANTUJO "AMIkUMU".

La 22-an de aprilo, pasintjare lancxigxis nova socia reto, Amikumu. Gxi estas uzebla per sagxtelefonoj kaj montras la cent plej proksimajn E-parolantojn, kiuj membras en gxi. Ene de unu semajno aligxis pli ol tri mil homoj el certe almenaux kvindek landoj. En kelkaj grandaj urboj membras jam pli ol deko da E-parolantoj. Kontaktu la retan Esperantujon - aligxu al Amikumu! Gxi donas bonan eblecon por kontakti aliajn E-parolantojn – oni renkontigxas unue en la reto kaj povas poste interkonsenti pri rendevuo eksterrete. Jen nova ebleco por trovi la enretajn E-parolantojn, kun kiuj gxis nun ne tro facilis eksterreta kontakto. Por ke tio funkciu, necesas ke ankaux la homoj el la tradicia E-komunumo aligxu al Amikumu kaj prezentu sin tie. Instrukcioj kiel fari trovigxas sur https://amikumu.com'.

En 1908 Hector Hodler lancxis novan ideon - jarlibron, kiu faciligis trovi aliajn E-parolantojn. La nova ideo, kiun nun realigis Chuck Smith kaj Evildea kun sia teamo, 109 jarojn post Hodler, estas iusence nova versio de jarlibro. Sed tiun cxi version ni povas nomi "horlibro" (se ne "minutolibro"), cxar gxi estas dauxre aktualigata. Nun vojagxanto povas kontakti ne nur la lokulojn en ilia hejmo, sed pere de Amikumu ankaux aliajn vojagxantojn, kiuj hazarde trovigxas samloke. Kaj la lokulo povas vidi, kiu vizitas lian aux sxian urbon.