Esperanta ligilo

n-ro 4, aprilo 2018

Enhavtabelo

El Esperantujo. La 20-a Alp-Adria E-konferenco en Bjelovar. Niaj landoj -

senprecedenca analizo.

Nova landa asocio fondita

Kongreslanda literaturo. Josip Pleadin

Diversaj interesajxoj. Sagxiga glaciajxo.

Kreiva enuo.

Protekta tavolajo por fruktoj kaj legomoj

Facila legajxo. Hxristina Kozlovska. Fabeloj

Por via sano. Alia rigardo al konata problemo.

Enigmoj kaj problemoj (nur en brajla versio)

Stenografia pagxo (nur en brajla versio)

Humuro

El Esperantujo

La 20-a Alp-Adria E-konferenco en Bjelovar

De la 8-a gxis 10-a de junio okazos en Bjelovar la cxi-jara 20-a Alp-Adria E-konferenco, kiun organizos la ege aktiva e-ista societo de Bjelovar. Pri la arangxo jam aperis unua informo sur la retpagxaro de Esperanto Bjelovar. Jen kelkaj informoj pri la urbo mem:

Bjelovar estas malgranda cxarma urbo en la nordo de Kroatio, gxi situas proksimume 80 km-ojn nordoriente de la cxefurbo Zagrebo. Kvankam Bjelovar pro sia grandeco kaj la longa distanco al la maro ne apartenas al la cxefaj turismaj celoj, la urbo tamen prezentas interesan historion kaj tutan aron da kulture signifaj konstruajxoj, kiuj igas gxin alloga celo de vojagxo por cxiuj, kiuj sercxas idilian feriejon kun kulturaj vidindajxoj.

Unu el la cxefaj atrakciajxoj de Bjelovar estas en centra situo la parko Trg Eugena Kvaternika. Gxi estis konstruita en la jaro 1756, kiam la auxstra imperiestrino Maria Theresia faris el Bjelovar starigejon de garnizono, en kies centro trovigxis la tiel nomata ekzercejo de la imperiestra armeo.

Hodiaux la iama ekzercejo prezentigxas kiel bone prizorgata verdejo kun buntaj floroj, denskreskaj aleoj de arboj kaj centra pavilono. De la pavilono de la Trg Eugena Kvaternika kondukas unu el la vidaksoj rekte al la katedralo de la sankta Theresia de Avila. La barokepoka pregxejo estis finkonstruita en la jaro 1770 kaj estas kronita de cepoforma turo.

Proksime al la katedralo de la sankta Theresia de Avila trovigxas la konstruajxo de la iama piarista kolegio el la jaro 1882. Hodiaux la konstruajxo servas kiel urba muzeo de Bjelovar, en kiu eblas admiri multajn sciindajxojn pri la urbo kaj trezorojn el delonge pasintaj tagoj. En la piedira zono trovigxas multaj malgrandaj kafejoj, en kiuj eblas gxui en agrabla etoso lokajn frandajxojn. Por cxiuj sxatantoj de fromagxoj Bjelovar ofertas ankoraux kroman gustumindajxon, cxar jam de kelkaj jaroj la urbo estas konata pro la fabrikado de fromagxo. La kroata fromagxomarko Sirela

estas produktata en Bjelovar kaj estas havebla en preskaux cxiu superbazaro de la tuta lando.

Apud la kulturaj vidindajxoj Bjelovar havas ankaux kelkajn interesajn ekskursajn celojn en la cxirkauxajxo. Por sporte aktivaj feriantoj eblas esplori la regionon per biciklo. Cxar cxirkaux la urbo disponeblas kelkaj bonaj biciklaj vojoj, sur kiuj eblas admiri la belecon de la tiea pejzagxo. Biciklantoj ekz. haltu en la urbo Cazma en distanco de 30 km-oj de Bjelovar. Tiu urbo estas unu el la plej malnovaj urboj de Kroatio.

(Laux Esperanta Retradio).

Niaj landoj - senprecedenca analizo

La tradicia loko por trovi informojn pri niaj Landaj Asocioj estas la Jarlibro. Pro gxia limigita spaco la informoj restis minimumaj. Sed reta versio de la Jarlibro gxuas senliman spacon. Unuafoje en sia historio, UEA entreprenis projekton, kiu prezentas vastan gamon da informoj pri la lando kaj gxia movado en sistema formato.

La projekto nomigxas Gamo - Gvidilo por Aktivuloj Movadaj. Gxi ja povas utili al iu ajn, kiu volas pli bone informigxi pri la mondo de E-o, sed gxi specife celas liveri al niaj aktivuloj utilajn informojn por povi formuli pli efikajn laborplanojn kaj agadojn, cxu je landa, regiona aux kontinenta

nivelo. Vi povas aliri la dokumentojn de GAMO en la Asocia Retejo: https://uea.org/asocio/gvidilo Tie vi trovos pdf-dokumentojn laux regionoj. Ene de tiuj regionoj, la landoj plejparte aperas alfabete. La unua alineo donas geografiajn kaj ekonomiajn informojn pri la lando. La dua alineo prezentas la informojn, kiuj kutime aperas en la Jarlibro. La pliaj alineoj indikas la proporcion de membroj (IM kaj AM) kompare kun la popolo de la lando, ankaux la nuna membraro kompare kun la stato dek jarojn pli frue. Gxi kunigas en unu lokon bazajn informojn, inter ili la: Landa Asocio, oficejo, kotizperanto, cxefdelegito, aliaj asocioj (ILEI, TEJO), nombro de delegitoj kaj delegitaj urboj kaj internaciaj kongresoj, okazintaj en la lando. Bv. Ankaux vi povas viziti la retejon por rigardi la rezultojn. Informu nin, se vi havas elsxutajn problemojn aux vidas informojn, kiuj bezonas korektadon aux gxisdatigon.

Nova landa asocio fondita

Uzbekio reaktivigas sin. Estas jxus fondita la Uzbekia E-Asocio (UzEA). La cxefaj fondintoj estas kvar personoj kaj la membroj entute estas 12 personoj, cxefe en Tasxkento kaj Samarkando. Rakontas la nova prezidanto, s-ro Gafur Mirzabayev, (karesnome Mirzo): "La Asocio ankoraux ne estas oficiale registrita -- ni jam preparis cxiujn dokumentojn kaj baldaux ni registrigxos oficiale. Fizikan adreson ni ankoraux ne havas, sed nun ni sercxas tauxgan ejon. Retadreso intertempa: gafur-mirza56@mail.ru ; telefonnumero: 998 94 686 04 56. Certe bonvenas gratulmesagxoj kaj konkretaj helpproponoj. Kontribuis al la renaskigxo la rusa Tatjana Loskutova, kiu senlace agadas multlande. Aldone al la prezidanto, la tri pliaj estraranoj estas la ceteraj kunfondintoj:

Umid Mirzabayev (nask. 1981) - vicprezidanto.

Aziz Rixsiyev (nask. 1985) - vicprezidanto.

Bexzod Xamidxodjayev (nask. 1983) - generala sekretario.

Al nia demando 'Kio estas urgxe bezonata por fortigi vian asocion?' Mirzo respondis: "La urgxa afero estas la registrigxo. Por tio ni devas havi propran oficejon, por ke ni indiku nian juran adreson. Laux nia sxtata legxo oni ne rajtas indiki adreson de propra apartamento por fondi nesxtatan, nekomercan organizajxon. Post la legxa registrigxo ni rajtos publike kaj vaste propagandi E-on, fondi klubojn kaj sekciojn en cxiuj regionoj kaj instrui kaj organizi diversajn Internaciajn arangxojn ktp."

(laux Estraraj komunikoj de UEA).

Kongreslanda literaturo

JOSIP PLEADIN

JOSIP PLEADIN (nask. en 1958). Kroato. Presisto kaj eldonisto. E-isto ekde 1977. Cxefe tradukanto el la kroata, sed ankaux verkanto de originalaj rakontoj, poemoj kaj gazetartikoloj. Tradukitaj verkoj: "Novelaro" (de Grgur Karlovcxan, 1981), "Tena" (de Josip Kozarac, 1984), "La kamaradaro de Petro Nodeto" (de Mato Lovrak, 1998), "La trajno en la negxo" (de Mato Lovrak, Infanlibro de la Jaro 2016), "Tomo Maretic en interkrucigxo de filologio kaj lingva politiko" (de Velimir Picxkorec kaj Sanja Jankovicx, 2016), "La papua taglibro" (de Tibor Sekelj, 2016), "La nigra patrino tero" (de Kristian Novak, 2017) k'a'. Multaj tradukoj en diversaj libroj kaj gazetoj. Originalaj verkoj: "Biografia leksikono de kroatiaj esperantistoj" (2002), "Ordeno de Verda Plumo - Leksikono pri Esperantlingvaj verkistoj" (2006) kaj poemaro "Cigna kanto" (2013). Lauxreato de la Belartaj konkursoj de UEA por poezio en 2010. Cxefe interesigxas pri la movada historio, fondis kaj gvidas Dokumentan E-Centron (DEC), la landan E-arkivon en Kroatio. Redaktoro de "Zagreba Esperantisto" (2007-2016). Esperanta eldonisto sub la markoj de Grafokom (lia privata presejo kaj eldonejo, 1986-2014) kaj DEC.

Sabina

Krutas la vojo al supro de Masado,

sed iras ni en kuno:

Sabina kaj mi laux malfacila pado

ascendas al cxielo.

Kvazaux sur plado descendas vaksa lumo:

fromagxe blankas luno.

Sur kolo de Sabina kolcxeno el jado.

Trembrilas lasta stelo.

Kvazaux post sanga romia invado,

restos sur montosupro, nia amo bucxita per vortospado

sen pento de Sabina.

Sxi turnigxos fulme en stranga parado

sur vinkrucxo el kupro,

kaj mortos silente, plena da revado,

dum mateno karmina.

Maldorme songxas poeto

Hardigxas poeta inklino cxe nasko de tago auxtuna.

Gxi armas verseman artiston per arda inspiro de inko.

Tra ligne kadritaj fenestroj jam likas auxroro per blinko.

Refraktas dissxutaj radioj sur brila inkujo latuna.

Avancas la plumo enmane, el pensoj forestas retreto.

Lauxtakte vicigxas literoj sur blanke incita ebeno.

Linio sekvas linion en versa senfina promeno.

Sur silka cxineska papero maldorme songxas poeto.

Beletra konkurso "Litera turo"

Vannes, Francio, 2011

Unua premio por poezio

Ho, kajto, mia kajto

Ho, kien vi flugas kajto, mia povra kajto,

al kiu blanka nubo, al kiu mistera cel'?

Kie liber' sensxnura, senbrida flugorajto

por via valsbalanco en pusxa ventoza pel'?

Per forto magia se kondukas vin feino,

per navigo sekura, sen truda molestbalast',

se delikate blanka kaj aminda gxufino

atendas vin cxielalte - pro kio via hast'?

Jam sxnuro eluzigxis, ne tenas vin solide.

Balance virtuozas vi en venta bravuro.

Kiel Ikaro vi flugas senzorge, memfide,

en virga mortoflugo jen lasta aventuro.

Ho kajto, mia povra kajto, vanas kuragxo,

se propraj flugiloj ne povas porti vin mem!

Ni haltis en frua kaj trista infanagxo.

Sen via morto ne estus verkita cxi poem'.

Aperis en la libro "Maturaj meditadoj"

de Dimitrije Diso Janicxicx.

Diversaj interesajxoj

Sagxiga glaciajxo

Japanaj sciencistoj pruvis, ke glaciajxo, mangxita matene, igas nin pli sagxaj. Gxi plibonigas funkciadon de homa cerbo, plialtigas gxian laborkapablon kaj helpas koncentrigxi.

Esploristoj el la Koerin-universitato proponis al volontuloj matene mangxi glaciajxon, poste oni donis al ili kelkajn testojn por ekzameni rapidecon de reagoj kaj gradon de atentemo. La samajn testojn oni proponis al tiuj, kiuj ne frandis la malvarman bongustajxon. Evidentigxis, ke reprezentantoj de la unua grupo plenumis la taskojn pli bone, ili pli bone alproprigis la informojn, estis pli koncentritaj kaj lertaj. Tion kauxzis ordinara krema korneto, kiu stimulis plimultigxon de alt-amplitudaj alfa-ondoj, - konjektis la sciencistoj. Temas gxuste pri tiuj ondoj, kiu respondecas pri koncentrigxo kaj atentemo. Ili reagas tiel al la malalta temperaturo de frandajxo. Sentinte malvarmon en la stomako, cerbo ensxaltas siaspecan avarian regximon, kio igas la menson funkcii pli aktive, - skribas Daily.

Al la alia grupo oni proponis por matenmangxo glason da malvarma akvo. La testpersonoj montris altan gradon de strecxiteco kaj menskapabloj, sed iliaj rezultoj ne atingis tiujn maksimumojn, kiujn havis la glaciajx-mangxintoj.

Estontece la sciencistoj planas difini ingrediencojn de glaciajxo, kiuj estas la plej bezonataj por atingi la efikon de mensa lerteco. Trovonte ilin, oni povos krei idealan glaciajxon por matenmangxo.

E-igis O.P.

kreiva enuo

Kiel turmenta kaj teda la moderna homo sentas la nelibervolan neniofaradon - sed novaj studajxoj montras, ke enuo estas pli bona, ol gxia reputacio. Kiu jen kaj jen forrevas sin el la cxiutago, tiu farigxas pli kreiva kaj sub certaj cirkonstancoj ecx pli produktiva.

Unu el la plej konataj anekdotoj de la historio diras, ke la matematikisto kaj fizikisto Isaac Newton en la jaro 1660 en la gxardeno de sia gepatra domo en la nordangla Woolthorpe sidis sub pomarbo kaj pensadis, kiam subite pomo malfiksigxis de la arbo kaj falis grunden antaux liaj okuloj. Newton demandis sin, kial la pomo cxiam falis vertikale - kaj ne flanken aux supren. La kauxzo do devus esti, ke la tero altiras gxin, li supozis. Jen tezo, kiu metis la bazan sxtonon por lia teorio de gravito. La demando nun estas: cxu Newton estus ekhavinta tiun ideon ankaux se li ne estus dormetinta sub pomarbo, sed preleginta cxe la universitato de Kambrigxo?

Estas multaj aliaj ekzemploj pri intelektuloj, de Albert Einstein gxis Rene Descartes, kiuj dum fazo de enuo aux sendefieco farigxis aparte kreivaj. Esploristoj kredas, ke malantaux tio kasxigxas la tiel nomata revocerbo. Cxe tio temas pri reto de cerbaj regionoj, kiuj jxus dum neniofarado estas aktivaj - kaj nur tiel ebligas la senimpulsan pensadon. Kiu do jen kaj jen forrevas sin el la profesia cxiutago, el dommastrumado kaj edukaj taskoj, tiu pli facile kapablas pensi trans angulon, tiu kapablas solvi problemojn kaj ekz. plani ankaux la propran estontecon. Tamen ekzistas problemo. La ciferece retigita mondo apenaux lasas ankoraux spacon por senokupa estado. Cxiu libera momento estas plenigata de aktiveco.

Ni prenu la ekzemplon de metroo: La matena veturo al laboro ofertas kutime multe da okazoj por revado - sed apenaux iu grandurbano uzas tiun tempon. Por okupi sin komutantoj anstataue ekprenas la telefonon, kontrolas ricevitajn retmesagxojn aux interrete skribe babilas. Akcepti la enuon farigxas pli kaj pli malfacile. Sed gxuste la videoplatformo Jutubo ebligu tion. Tiel nomataj ASMR-filmetoj atingas intertempe milionojn da alklakoj - kaj tio okazas kvankam ili estas ekdormige tedaj. La jutubistino Laura Lemurex, ekz., ne faras ion alian ol broseti per najloj aux penikoj mikrofonon. De siaj sekvantoj sxi estas supersxutata de lauxdoj pro tio.

"Tre pikpike", skribas unu el ili. "Mi sxatas rigardi tion". Kvankam sonas paradokse: La ASMR-tekniko - mallonge por "Auxtonoma Sensora Meridiana Respondo" - povas konduki la stresatan homon sole per monotonaj movoj kaj bruetoj al profunda interna trankvilo kaj ecx al korpe sentebla pikpikado. Kaj tio povas ankaux inkluzivi revojn. Tiel montrigxas, ke enuo kapablas efiki pli, ol konduki nin al frenezo.

Do, estas pardoninde, se vi en la metroo, aux en la atendocxambro de dentokuracisto, aux dum la legado de cxi tiu artikolo dum momento fordormetas - eble, vi ja ekhavas vere bonan ideon.

Peranto

Protekta tavolajxo por fruktoj kaj legomoj

Novteknologia entrepreno inventis mangxeblan tavolajxon por konservi la fresxecon de fruktoj kaj legomoj dum pli longa tempo. Tiu tavolajxo versxajne jam dum aprilo ricevos la aprobon de EU.

James Rogers ne okupigxis pri fruktoj kaj legomoj. La materialsciencisto laboris pri sxtalo kaj plastajxoj por sunkolektaj cxeloj. Sed dum la longa vojo al sia laborejo cxe la universitato de Kalifornio li preterveturis abundajn fruktarbojn kaj senfinajn verdajn legomkampojn. Iutage li auxskultis dum la veturado podkaston pri la malsato en la mondo. "Kiel povas esti, ke ni kultivas tiom kaj malgraux tio ne cxiuj povas satmangxi?", li demandis sin. "Al mi estis klare, ke la produktado ne povas esti la cxefa problemo, devas esti la distribuado."

La sciencisto pripensis la aferon: Fruktoj kaj legomoj ne kreskas cxie kaj dum cxiu sezono. Kaj ili ne estas senfine konserveblaj. La transportaj vojoj estas longaj. La saman problemon li konis de sxtalo, kiu rustas, se oni ne protektas gxin kontraux tio. "Cxu eble ankaux cxe fruktoj kaj legomoj protekta tavolo povus helpi?", li pensis. Post alveno en la laboratorion li komencis labori pri tio. Intertempe el la ideo farigxis nova entrepreno. Gxi nomigxas Apeel, havas 82 kunlaborantojn kaj kolektis 42 milionojn da riska kapitalo.

Per la tavolajxo kun la nomo Edipeel fruktoj kaj legomoj konservas fresxecon dum duoble da tempo post la rikolto, tiu tempo ecx baldaux tri- kaj kvarobligxos. "Ni uzas nutrajxojn por igi nutrajxojn konserveblaj", diras Rogers. "Cxiukaze tio estas nia merkatika slogano por ekspliki aferojn, kiuj estas iom komplikaj."

Edipeel estas mangxebla, nevidebla kaj sengusta. Gxi same ne estas palpebla malkiel vakso. Edipeel kreas barieron, kiu reguligas, kiom da akvo kaj karbondioksido povas eligxi el la frukto kaj kiom da oksigeno eniras de ekstere - tiuj faktoroj estas la cxefaj kulpantoj, kiam fruktoj kaj legomoj ekputras. "Interne de avokado aux de citrono ekestas nova, pli bona mikroklimato", diras Rogers. "La mikroklimato kunvojagxas kun la frukto, de la rikolto gxis la fridujo". Matura frago restas fresxa per Edipeel unu semajnon pli longe.

La firmao Apeel uzas por la tavolizo precipe forjxetajxojn de plantoj, ekz', sxelojn de tomatoj, tigojn kaj kernojn de fruktoj. En Santa Barbara cxe la sidejo de la entrepreno estas aparte facile havigi al si restajxojn de la produktado de vino. La esploristoj de la entrepreno rearangxas la ekstraktojn en hxemia procezo, cxe tio ekestas pulvoro, kiun agrikulturistoj miksas kun akvo post la rikolto kaj sursxprucas gxin sur la fruktojn kaj legomojn. Cxiu sxprucajxo estas tajlorita por certa speco de nutrajxoj, la miksajxo por citronoj estas alia, ol por fragoj kaj avokadoj.

La protekta tavolizo de la fruktoj kaj legomoj igas la fridujan cxenon en la transportado de la varoj superflua. Tio kompreneble draste sxangxas la ekonomian situacion cxe la transportistoj. Sed je longa vido la nova sistemo venkos. Edipeel jam ricevis aprobon de la auxtoritatoj en Usono, Meksiko, Cxilio, Peruo, Japanio kaj Cxinio. Unu el la unuaj projektoj realigxis en Afriko, kie la agrikulturistoj ne havas aliron al la fridujaj cxenoj. Per la protekta tavolajxo Edipeel manioko kaj mango-fruktoj tiam estis vendeblaj ankaux en pli foraj merkatoj kaj tiel la agrikulturistoj povis produkti profitige pli grandajn kvantojn da tiuj fruktoj.

(Laux Esperanta retradio).

Facila legajxo

Hxristina Kozlovska

Fabelo pri Talpo

Iam vivis Talpo. Li laboregis peze, tiel peze, ke li ecx ne havis tempon por ripozi. Li fosadis tunelojn subtere, cxesis nek tage nek nokte, skrappenetris per siaj piedoj tra malmola tero tiom forte, ke sango eligxis el ili, tiom forte, ke li foje tute eluzis la ungojn, sed li fosadis kaj fosadis. La Talpo movis sin antauxen rapide, sed li volis ankoraux pli rapide, la tero premis lin de cxiuj flankoj, rezistante al la korpo de la Talpo, forskrapadis lian silkecan felon, sed la Talpo ne atentis tion, lia felo mudis, sed poste nova kreskis. La Talpo dauxrigis la fosadon. Pli kaj pli da tuneloj kusxis malantaux la Talpo, sed estis la sama netrairebla muro antaux li, kaj la Talpo estis trabatanta tiun muron, denove kaj denove estis trabatanta, por ke liaj tuneloj plimultigxu, por ke ili igxu pli longaj. La okuloj de la Talpo konis neniun alian koloron krom la koloro de mallumo, la naztruoj de la Talpo konis neniun alian odoron krom la odoro de humida grundo. La Talpo laboregis pene, ho tiel pene, cxar li sciis, ke baldaux liaj infanoj venos en la mondon. Kaj kiam liaj tri filoj naskigxis, la Talpo jxetis sin en la pezan laboron ankoraux pli intense, cxar li havis jam iujn, por kiuj li vivu, iujn, kiujn li prizorgu. La Talpo forgesis ecx kiel retrovi spiron, li fosis kiel spiris, cxiutage, cxiuminute. Kaj la Talpo faris siajn tunelojn cxiam pli kaj pli largxaj, por ke liaj filoj neniam devu forskrapadi siajn felojn, kiel li estis farinta iam, por ke la tero ne premu ilin tiom senkompate en sia sino, kiel lin iam, li volis almenaux, ke ili, se al li ne estis destinite, sentu, kio estas spaco, kio estas libereco. Kaj jam la filoj kreskis, kaj ankaux ili eklaboris, kaj ili sekvis sian patron kaj helpis lin.

- Filoj miaj, infanoj miaj, - la maljuna Talpo diris, - mi laboris la tutan mian vivon pene, por ke vi vivu pli facile, rigardu malantauxen, jen estas centoj, miloj da kilometroj da largxaj, vastaj tuneloj, kiuj serpentumas, iru kaj logxu tie, kaj dauxrigu nian genton.

- Ho ne, patro, - la infanoj kontrauxdiris, - ni ne volas viajn tunelojn, ankaux ni volas senti nin posedantoj, ni volas fosi niajn proprajn tunelojn, nelonge restas por ni vivi solaj baldaux ankaux ni havos niajn proprajn familiojn, baldaux ankaux niaj infanoj naskigxos.

- Nu bone, - suspiris la Talpo, laca kaj elturmentita pro la laboro, sed kion li povis fari, - tiam almenaux per mia konsilo mi estos utila por vi, se vi ne volas miajn tunelojn.

Do la maljuna Talpo komencis doni konsilojn al siaj filoj kiel fosi pli rapide kaj en kiu direkto. Sed li mem ne evitas la laboron, skrappenetras per la dentoj en la teron tutforte por tamen ankoraux helpi siajn filojn. La tero premas lin, ne lasas lin spiri kaj sxtopas liajn naztruojn. Mi laboradis dum mia tuta vivo kiel sklavo, fosadis pli kaj pli largxajn tunelojn, cxar mi strebis al vasto, sed nun mi mortos sufokita de la grundo, - pensis la Talpo kaj subigxis al la sorto, lia korpo moligxis, akceptante humile la tutan pezon de la cxirkauxa tero sur sin. Sed estas amare morti tute sola, li volis almenaux vidi la infanojn antaux sia morto, la Talpo ekvigligxis, strecxante cxiujn siajn muskolojn, ekfosis furioze, ne domagxante sian korpon, en la nigran teron. La lastaj restajxoj de la fortoj forlasis la Talpon, sed la laboro bolis, li fosis tiel rapide, kiel neniam pli frue, kiel ecx en sia juneco li ne fosis, sed forgesis la Talpo en sia ardo la vojon, laux kiu li cxiam movigxis, kaj ekfosis iom pli alten. Kaj la Talpo faris la finan spurton kaj trabatis sin al la tersurfaco. La bonodora fresxa aero frapis liajn naztruojn, kaj tiel forte, ke li ecx eksentis kapturnigxon. Kaj la Talpo ekvidis finfine la surfacajn kolorojn, kies ekziston li ecx neniam suspektis antauxe, la Talpo rigardis la cxielon, kaj larmoj fluis malsupren de liaj okuloj, cxar lia menso apenaux povis kompreni la belecon de la cxielo. Sed pleje la Talpo estis impresita de la spaco, la senfina, eterna spaco, al kiu li estis strebanta sian tutan vivon, por kies plivastigo li fordonis sian vivon. Cxar li estis certa, ke la spaco ne estas donata tiel simple, kaj ke por havi gxin oni devas toleri dolorigan turmenton. Sed evidentigxas, jen kie estas la spaco, evidentigxas, ke li ecx ne sciis, kio gxi estas. Li tretis la sinon de la tero, boris gxiajn internajxojn dum sia tuta vivo, ne konante ripozon, sed gxis la libereco restis nur kelkaj centimetroj. Suficxis levi sian kapon kaj fosi iom pli alten. Mi estas cxi tie finfine, nun mi povas vivi kaj gxui mian vivon. La Talpo rememoris siajn filojn, volis reveni al ili kaj rakonti cxion. La Talpo venkis, li batalakiris finfine de sia vivo tion, kion li cxiam volis, la Talpo ne kapitulacis plene, sed jam delonge kapitulacis la korpo de la Talpo. Li provis movi sin, sed lia korpo ne obeis. Li povis nur klini sian kapon malsupren kaj krii al la tera firmajxo:

- Filoj miaj, venu cxi tien, sekvu mian vocxon! Sed la filoj ne respondis kaj ne venis.

- Infanoj miaj, venu al mi, la tuta beleco de la mondo atendas vin - la Talpo ekkriis duafoje, ne rimarkinte, ke lia vocxo igxis ankoraux pli mallauxta kaj pli malforta.

Sed la filoj ankaux tiam ne venis, cxar ili ne auxdis sian patron.

- Filoj miaj, infanoj miaj, mi scias, ke vi ne plu auxdos min, mi volas nur ke vi gxis la fino iru laux mia lasta tunelo - la maljuna Talpo flustris kaj mortis, kvazaux li neniam vivis.

Liaj filoj laboris dume. Sed post iu tempo ili subite rememoris:

- Sed kien nia patro malaperis? - ili demandis unu la alian.

Ili sidis kaj malgxojis ioman tempon, ekploris silente, sed ne sercxis lin, cxar ili sciis, ke li jam ne estas en cxi mondo. Kaj ili ekstaris, cxar ili devis komenci labori, ili ne havis tempon por mediti pri vivo kaj morto, tia estas la talpa vivo: batali por spaco kontraux la tero cxiutage.

Fabelo pri Jetio

La vilagxanoj vivis timante, ekde kiam ili memoris sin. Nek tage, nek nokte ili havis trankvilon. Trafis iliajn sortojn peza elprovo - la najbareco kun terura besto. Nokte ili enlitigxas kaj pregxas por ke la nokto pasu en trankvilo, por ke ne pereu ili en siaj hejmoj de la gigantaj ungohavaj kruroj. Ili ellitigxas matene kaj dankas Dion pro tio, ke ili povis travivi ankoraux unu sunlevigxon, kaj denove al sia laboro, por labori en timo. Cxiuj vilagxanoj, junaj kaj maljunaj, cxiam sciis, ke la Jetio, tiu monstro kaj tiu kruela besto logxas en ilia arbaro. Neniu sciis, de kie gxi venis, kiel gxi trafis en ilian landon, sed ili cxiuj certis, ke la diablo mem sendis gxin al ili. Neniu kaj neniam vidis gxin, sed cxiuj sciis, ke gxi estas granda, vila, dentoza kaj kruela. Neniu vidis gxin mangxanta, sed cxiuj sciis, ke gxi mangxas vivantajn estajxojn kaj trinkas sangon. Ne sciis la vilagxanoj, por kio ili ricevis tiun punon, kaj sciis nur unu aferon - ili devas toleri kuragxe, devas porti sian krucon. Forpeli la Jetion de la arbaro la vilagxanoj ecx ne provis, sciante, ke ili ne sukcesos, ne provis veneni gxin, sciante, ke ne ekzistas veneno, kiu gxin damagxus. Sed kion oni diru pri la batalo, se al la arbaro la vilagxanoj ecx ne proksimigxis, ili timis ecx la aspekton de la arbaro, timis la sonojn, venantajn de tie, timis la venton, blovantan de tiu flanko. La vilagxanoj delonge forgesis, kiel promenadi en la arbaro, cxasadi tie.

Foje kelkaj vilagxanoj vidis rompitajn brancxojn de arboj kreskantaj proksime al la fenestroj de iliaj domoj kaj grandajn spurojn sub la fenestroj. La homoj stuporigxis pro timo, imagante, ke la monstro estas enrigardanta iliajn cxambrojn nokte, ke gxi estas observanta iliajn dormantajn infanojn, akrigante siajn ungegojn.

Kaj iom pli poste la vilagxanoj trovis kelkajn mortigitajn vilagxajn hundojn. Ili kusxis, elsxovinte la langojn kaj elorbitiginte la okulojn, glaciigxintaj pro timo. La sango de iliaj rompitaj kapoj estis

dissxprucigita en la negxo plurajn metrojn cxirkauxe. La homoj krucsignis sin, terurigxis kaj rigardis direkte al la arbaro. Iliaj lipoj apenaux movigxis, dirante sensone malbenojn, malbenojn por la Jetio.

Nun cxiam pli ofte la vilagxanoj auxdis kraketon de arboj en la arbaro, kaj matene ili trovis amason da rompitaj brancxoj proksime de la vilagxo. La besto furiozas, koleras, - komprenis la vilagxanoj. Famo disvastigxis inter homoj, ke gxi intencas ataki la vilagxon, do gxi montras sian forton al cxiuj.

La homoj decidis finfine konstrui grandan barilon por protekti sin kontraux la terura Jetio. Cxiuj eklaboris akorde, kaj post kelkaj tagoj la barilo estis preta. Cxiuj ekspiris malstrecxe kaj ne sentime disiris al siaj hejmoj.

La Jetio sidis en la kaverno kaj macxis radiketojn sekigitajn pasintjare, larmoj gutis sur gxiajn grandajn vilajn kaj iomete mallertajn krurojn. Hieraux nokte gxi, kiel kutime, iris en la vilagxon por promeni, sed pusxigxis kontraux alta kaj fortika barilo. Evidentigxas, ke homoj ne plu volas, ke gxi venu al ili por helpi ilin. La Jetio estis tro sentema por ignori tion. Kial? - la Jetio demandis sin, kial? - gxi ripetis denove, sed li tamen ne povis kompreni la logikon de la vilagxanoj. Li faris tiom da bono por ili, gxi provis helpi kiel gxi povis. Gxi disbatis cxiujn rabiajn hundojn, kiuj vagis tra la vilagxo kaj povis ataki homajn infanojn kaj ankaux plenkreskulojn. Preskaux cxiunokte gxi rompis sekajn arbojn kaj kunmetis jam rompitan lignajxon proksime al la vilagxo, por ke homoj matene povu preni cxion tion kiel hejtlignajxo. Neniu lupo nun ecx proksimigxis al la vilagxo, sciante, ke gxi, la Jetio, logxas en la arbaro, kaj ke gxi protektas tiun vilagxon. Eble homoj ne sxatis la fakton, ke kelkfoje nokte la Jetio iris al la vilagxo kaj vagis tra la stratoj, kelkfoje ecx rigardante tra la fenestrojn? Sed gxi cxiam penis fari tion kiel eble plej malbrue, por ne veki iun, ne maltrankviligi. Kiam li observadis homojn tra la fenestroj, sxajnis, ke gxia soleco malaperas ien kaj ne turmentas gxin tiel forte. Cxu gxi ofendis iun aux sxtelis ion de iu? Gxi cxiam mangxis nur herbojn, pinglajn dornojn kaj strobilojn, kaj trinkis nur akvon el la plej proksima fonto. La Jetio kolektis siajn havajxojn kaj klininte la kapon iris, kien okuloj rigardis por sercxi novan hejmon.

Matene la vilagxanoj vekigxis pro strangaj sonoj. Ekstere ekfuriozis malbona vetero, la vento mugxis. Sed inter la akra fajfado de la vento auxdigxis io alia. Fiksauxskultinte la homoj komprenis, ke tio estis lupa hurlado. Lupoj, kiuj ne venadis al la vilagxo dum multaj jaroj, estis nun rigardantaj homajn hejmojn tra la fendoj de ilia barilo.

Elukrainigis Petro Palivoda

Por via sano

Alia rigardo al konata problemo

La homa koro, tiel granda kiel pugno, estas mirinda pumpilo je la povo de cx. 130 vatoj.

Simile forta, sed ordinara, mekanika pumpilo kapablas pusxi akvon je 100 metroj. Anstataux tio nia koro pumpas la sangon je la distanco de cx. 100 mil kilometroj, cxar tiom longaj estas la sangovaskuloj en ni. Kial tio eblas? La interno de sangovaskuloj (pli precize ties facetoj) estas

remburita de t.n. endotelio, kiu estas suficxe adhera kaj estas sxargxita negative, same kiel aliaj cxeloj, kiel cxi-kaze sangoplatetoj. Negativaj sxargxoj, kiel ni scias, forpusxas sin, do, simile la sangocxeloj, fluantaj en la vaskuloj, ne kunfrotigxas kun ties negative sxargxitaj facetoj, sed ili libere translokigxas antauxen.

Tio similas al la rapidtrajno TGV, kiu povas facile movigxi dank' al la minimumigo de la froto. La koro presas la sangon en la arteriojn, tiuj estas elastaj, kiel risorto, ili vastigxas kaj sekve kuntirigxas, pusxante plu la sangon, kiu fluas libere. Problemoj komencigxas, kiam pro malbona sinnutrado ni ne liveras al nia organismo necesajn vivsubstancojn kaj la strukturo de cxeloj de endotelio farigxas malordigita. Sekve de tio tie kaj aliloke la endotelio estas sxargxita pozitive - tie, kie traigxis la pozitivaj sxargxoj. Lauxvice la negative sxargxitaj rugxaj globuloj komencas adheri al la pozitive sxargxitaj partoj de la facetoj de la sangovaskuloj. La procezo vastigxas kaj komencigxas t.n. halto de la sangocirkulado. Iom post iom ekestas "kaskadoj" de koaguligxantaj sangocxeloj, koagulajxoj kaj fine ecx korinfarkto.

Sed kion oni kuracas ofte post tia korinfarkto? Kion oni preskribas por preventi korinfarktojn? Oni rekomendas preni "aspirinojn" por maldensigi la sangon. Ofte oni konsilas al pacientoj nur tiom fari. Sed verdire la kauxzo de korinfarkto ne estas la sangokoagulajxoj - ili kreigxas rezulte de la menciita halto de sangocirkulado, kiu okazas unue. Ankoraux pli frue io mankis al la organismo, por ke tiu povu produkti kolagenon.

Nuntempe oni opinias, ke ofte oni ignoras la sxlosilan rolon de kolageno en terapio de kancero kaj sklerozo. La proteino, nomata kolageno, nome kreas la strukturon, baze de kiu cxio en la homa organismo tenas sin. La gravan rolon en tio ludas vitaminoj (A, D3, E, K2) kaj mineraloj. Gravega estas la vitamino C kaj la aminacido lizino.

Sxajnas do esti pli senca kuraci unue la kauxzon - halton de sangocirkulado, ol preskribi nur "aspirinojn", kiuj likvidas nur la simptomon, efikon - sangokoagulajxon.

Oni devas scii pri alia procezo, kiu ekfunkcias, kiam komencigxas iuj perturboj en la funkciado de endotelio. Tiam la organismo komencas elsendi kolesterolon (cxefe tiun LDL), kies rolo estas porti en la difektitajn partojn de sangovaskuloj la alian substancon, nomatan apoproteino-A, kies rolo estas izoli la lokojn, kie eligxis la pozitivaj sxargxoj, povantaj facile perturbi la trafluon de la negative sxargxitaj sangocxeloj. Tiukaze la manko de la sintezo de la vitamino C en la organismo kaj perturboj de la strukturo de endotelio ligigxas strikte kun la kreigxo de la apoproteino-A, portata de la LDL-kolesterolo.

La apoproteino-A ludas do la rolon de "kuracisto" kaj la kolesterolo LDL estas siaspeca "ambulanco", veturiganta la "kuraciston" por porti la helpon en gxustan lokon.

Sed kion ankaux cxi-kaze faras tre ofte la medicino? La medicino ne konsideras la pozitivan rolon de kolesterolo, sed kontrauxbatalas gxin pere de damagxaj medikamentoj por "kontraux cxiu prezo" malaltigi la fikcie elpensitan, "tro altan" nivelon de kolesterolo, cele ricevi "bonajn" sangofaktorojn. Cxu nia organismo estas stulta? Cxu io el ni okazas sencele?

Nia koro estis kreita por peze labori. Sed por ke gxi povu fari tion, ni devas liveri al gxi cxiujn necesajn substancojn, kiuj mankas ofte en nia cxiam pli "malricxa" nutrajxo. Ni memoru, ke la efikoj de la manko de vitamino C aperas plej frue en la koronariaj arterioj. Jam nur la manko de vitamino C baras la kreigxon de kolageno - unu el la plej gravaj proteinoj en la homa korpo.

Andreo Bach

Humuro

***

- Cxu vi scias, se mi drinkos, neniun mi timas!

- Ecx ne vian bopatrinon?

- Nu, tiom mi neniam drinkis.

***

Pensu pri homoj nur bone. Vidante la auxton, el kiu lautege sonas moderna muziko, pensu, ke la stiristo rapidas al riparejon por ripari la radion.

***

Edzo: - Kara, mi tuj felicxigos vin!

Edzino: - Ho, karulo, vi vere mankos al mi!

***

Oni pruvis, ke golfludantoj vivas pli longe, ol kartludantoj. Ne nur pli longe, sed ankaux pli bone!

***

- Ho, kiom bela estas via etulo! Kiaj pufaj vangetoj, sagxaj okuletoj! Li tiom similas al vi! Cxu vi ne pruntedonos al mi kelkcenton gxis salajro?

- Ne, mi ne donos. Tio estas filo de mia edzino de la unua geedzigxo.

***

En la vendejo de konstru-materialoj acxetanto demandas longharan vendiston:

- Cxu vi estas ulo aux ino?

- Cxu gravas por vi?

- Jes, cxu cementon vi portos aux mi?