Esperanta Ligilo
Oficiala organo de la Ligo Internacia de Blindaj
Esperantistoj (LIBE)
Numero 3, Marto 2025
Enhavtabelo
Virina agado cxe UEA.
Renato Corsetti: energia, lerta kaj kuragxa.
Mortis Istvan Nemere.
cxu malpli vojagxi por savi la naturon?
Ritmaj lumoj en la nokto.
Korektendo.
Serbaj popolaj proverboj.
Virina
Agado cxe UEA
Ekde la fino de la sepdekaj kaj gxis
la fino de la okdekaj jaroj,
funkciis
Komisiono por Virina Agado de UEA (KVA). gxi celis
helpi esperantist-
inojn konigi al la mondo la sociajn problemojn de
virinoj kaj strebi al
ties solvo. Tiutempe, antaux ol ekzistis reta
komunikado, Esperanta agado
estis pli pena ol nun, cxar necesis komuniki per
posxto aux kunsidi
surloke.
Tridek jarojn post la malapero
de la iama KVA, tre viglas virina
agado precipe en Afriko. En 2018 EVAA
(Esperantista Virina Asocio en
Afriko) faris sian unuan AKV-on (Afrika Kongreso
de Virinoj) kiu
okazis en Moramanga, Madagaskaro.
EVAA organizis la duan AKV-on en Arusxo, Tanzanio,
fine de julio
2024 tuj antaux la UK.
Post du-jara korespondado
esperantistinoj
komencis rete renkontigxi en la jaro 2022
kaj organizi programojn kadre de Virina Agado.
Okazis kunvenoj dum la kongresoj de la Internacia
Ligo de Esperantistaj
Instruistoj
en 2022, 2023 kaj 2024; dum la UK en Arusxo;
dum la Itala Esperanto Kongreso en 2024, kaj
ankaux en aliaj internaciaj
kunvenoj.
Per tiuj kunvenoj ni montras la forton kaj
sagxecon de virinoj en cxiuj
vivkampoj.
Dum siaj retaj renkontigxoj, la
ne-oficiala grupo Virina Agado
faris kelkajn gravajn decidojn. Interalie gxi
petis al UEA
restarigi la Komisionon por Virina Agado. Tiu peto
estis aprobita en
majo 2024.
Dum sekva kunsido la partoprenantinoj decidis, ke
la Komisiono por
Virina Agado estu tri-nivela. La Komisiono mem
konsistas el kvin personoj:
Małgosia Komarnicka (Pollando);
Alessandra Madella (Italio/Cxinio);
Miora Ravelo-harison (Madagaskaro);
Ariadna Garcia Gutierrez (Kubo); kaj
Arko = Gong Xiaofeng= (Cxinio).
Krome estas Konsilantaro, kiu same konsistas el
kvin virinoj;
kaj la tria nivelo, Aktivulinoj.
La Komisiono invitas cxiujn esperantistinojn
aligxi al
la Aktivulinoj cxe virina-agado@groups.io aux virina.agado@esperanto.org.
Aparta projekto de la Komisiono estas
la bele progresanta
"rondiranta rakonto", laux kiu virinoj
el diversaj mondopartoj lauxvice
kontribuas
al dauxre verkata rakonto.
Alia nova tasko de la Komisiono estas
prepari liston de elstaraj esperantistinoj, kiuj
pene laboris en la frua
periodo de la Esperanto-movado.
Bonvolu esplori la historion de viaj lokaj kaj
naciaj asocioj
por retrovi pionirinojn, kies gravan agadon ni ne
forgesu.
La restarigita Komisiono por Virina Agado
signifas novan oportunon
auxdigi la vocxojn de virinoj en la plej diversaj
mondopartoj.
Tio aparte gravas en tiuj landoj, kie ili suferas
diskriminacion pro
diversaj
kialoj kaj oni silentas pri
iliaj rajtoj.
Ni komune strebu al vera sxangxo de tiaj realajxoj.
La celo de la Komisiono estas labori por la
egalrajtigo de virinoj,
ilia aktivigo, memevoluo, sano kaj memfido.
cxiu virino, sendepende de nacieco, agxo aux
religio, havas la rajton
decidi pri sia vivo, edukado, sercxado de siaj
propraj celoj, laboro,
kariero, sekureco....
Nome de la Komisiono
Małgosia Komarnicka
GONG Xiaofeng ("Arko")
Renato
Corsetti: energia, lerta kaj kuragxa
La unuan de februaro forpasis Renato
Corsetti, eble la plej konata
homo el cxiuj aktivaj esperantistoj pro siaj
energio, lerteco kaj kuragxo.
Renato estis universalisto, kiu kredis, ke
Esperanto estas lingvo por la
tuta mondo. Li opiniis, ke Esperanto devas resti
simpla, facile lernebla,
kaj vere tutmonda, por homoj el cxiuj landoj kaj
cxiuj opinioj.
Li kredis, ke honesta intersxangxo de ideoj estas
la vojo al paco kaj
kompreno.
Li cxiam pensis pozitive, kaj kapablis kunlabori
kun aliaj parolantoj kaj
subtenantoj de Esperanto de cxiuj kredoj kaj
konvinkoj.
Renato naskigxis en Romo, Italio, en
1941, kaj lernis Esperanton kiel
junulo dum la 1960-aj jaroj. Li restis fidela
uzanto kaj subtenanto de
la lingvo gxis siaj lastaj tagoj.
Mi persone konis lin dum preskaux sesdek jaroj. Li
estis prezidanto de
TEJO,
la Tutmonda Esperantista Junulara Organizo de 1971
gxis 1973, kaj
prezidanto de Universala Esperanto-Asocio (UEA) de
2001 gxis 2007.
Li korespondis kun aktivuloj por Esperanto en cxiu
angulo de la mondo:
li subtenis
ilian laboron, proponis konsilojn, kaj donis al
ili kuragxon kaj esperon.
Sed li ankaux gxuis Esperanton en la
plej simpla senco. Ekzemple, li
kunlaboris
kun italaj kantistoj por produkti popularajn kaj
amuzajn diskojn
kun kantoj, kiujn li verkis aux tradukis.
Li komencis sian profesian vivon kiel
oficisto cxe banko, sed poste
dum multaj jaroj li estis profesoro pri studado de
lingvoj kaj la homa
menso
en la universitato La Sapienza en Romo. Ankoraux
pli poste,
li kaj la brita edzino Anna Lowenstein eklogxis en
Londono, kie li
aktivis en la Londona Esperanto-Klubo kaj instruis
Esperanton per la reto.
Li uzis la reton ankaux por kunlabori kun
esperantistoj ne nur en
Euxropo, sed
ankaux en Azio, en diversaj landoj de Afriko, kaj
en aliaj lokoj tra
la mondo. Fakte, li farigxis kvazaux tutmonda
konsilanto kaj
kunlaboranto pri Esperanto-agado.
Inter lia cxefa agado estis fortigo
de la studado de Esperanto en
universitatoj,
precipe en Afriko.
Ni kune laboris je ĉiu punkto en
lia Esperanto-vivo - en TEJO, en UEA,
kaj en la Akademio de Esperanto.
Ni ne cxiam sam-opiniis, sed ni cxiam venis al
interkonsento: ni sciis
vigle diskuti
kaj poste bone kunlabori.
Fakte, Renato estis mia instruisto pri la arto
kunlabori.
Lia forpaso lasos grandan truon.
La plej bona maniero por memori lin estas dauxrigi
lian laboron kun la
sama optimismo, kiun li cxiam montris en siaj
agadoj.
Dankon, kara Renato, pro cxio, kion vi kontribuis.
Ni konstruos sur viaj agoj, atingoj kaj bonkora
modelo, por krei pli bonan
kaj pli pacan mondon.
Humphrey Tonkin
Kaj nun gxuu la memverkitan rakonton pri la aktora
kariero de Renato.
reklamfilmeto en
Esperanto
Eble malmultaj legantoj scias, kial
la itala aŭtomobil-fabriko
FIAT havas la nomon FIAT. Simple temas pri la komencaj
literoj de
Fabbrica Italiana Automobili Torino!,
(T.E. Itala Fabriko
(de) Auxtomobiloj (en) Torino).
gxi estis fondita je la fino de la 19-a jarcento,
kiam longaj kaj klaraj
nomoj
estis lauxmodaj. Kaj eble malmultaj nuntempaj
esperantistoj scias, ke cxe
FIAT iam laboris Giuseppe Grattapaglia, tre fama
itala esperantisto.
Nuntempe lia nomo estas ligita cxefe kun la bieno
Bona Espero en Brazilo,
Sed dum la unua parto de sia vivo, li logxis en
Torino kaj laboris cxe FIAT
kiel estro de la fako pri traktoroj.
Hazarde ankaux mi logxis en Torino dum unu jaro
komence de la
1960-aj jaroj, kaj tiam mi havis okazon
kunlabori kun li cxe la torina
Esperanto-grupo. En tiuj jaroj FIAT havis la ideon
reklami siajn
auxtomobilojn
per mallongaj filmetoj (po unu filmeto por cxiu
nova auxtomobilo).
Giuseppe Grattapaglia tuj kaptis la okazon por
influi siajn kolegojn
de la reklama fako kaj konvinki ilin realigi tiujn
filmetojn ankaŭ en
Esperanto.
Oni devas kompreni, ke en mondo sen
interreto, televido estis la
plej moderna ilo de la momento kaj tiaj
nacilingvaj filmetoj povis esti
montrataj en la televido kaj ankaux en kinejoj.
La filmetoj en Esperanto estis ludataj cxefe en
Esperanto-grupoj kun
granda miro
pro la moderneco de la afero.
Unu el tiuj filmetoj en Esperanto estas ankoraux
spektebla en Jutubo.
Necesis dubli la filmetojn en
Esperanton, kaj Giuseppe tre multe penis
por trovi tauxgajn esperantistojn por la dublado.
cxirkaux la jaro 1972 du junaj esperantistoj,
Mauxro La Torre kaj mi,
ricevis la taskon dubli en Esperanton unu el la
filmetoj.
Ni ricevis la rolojn de kliento, kiu venas por
provi la auxtomobilon, kaj de tehxnikisto, kiu
akceptas lin cxe la
auxtomobila vendejo.
Ni devis prezentigxi cxe profesia studio en Romo,
kien ni iris kun niaj plej bonaj kravatoj por
komenci la dubladan laboron.
Nu, se vi konus Mauxron aux min, vi
scius, ke ni estis la plej
malartismaj homoj en la mondo.
Ni ambaux preferis amuzigxi legante librojn pri
Esperanta gramatiko, sed ne tre interesigxis
spekti filmojn.
Do, roli kiel aktoroj kaj imiti la gxojan saluton
de la vendisto
aux la dubemajn demandojn de la kliento, estis io
ekster nia kapablo.
Mi memoras, ke ni bezonis unu tutan matenon por
dubli nur
la unuajn du frazojn en Esperanto kun la gxusta
intonacio:
"Bonan tagon kaj bonvenon cxe FIAT!" kaj
"Mi auxdis mirindajxojn pri cxi tiu
auxtomobilo, cxu vere estas tiel?".
Ni devis dauxrigi la laboron dum la
postaj tagoj, kaj finfine ni bezonis
tutan inferan semajnon por dubli 7-minutan filmon.
Aktorado ne estis tasko por ni, sed
kiel esperantistoj oni pretas fari
cxion por Esperanto..
Renato Corsetti
Mortis Istvan Nemere
Istvan Nemere (19442024) dum 50 jaroj
verkis 800 librojn en la
hungara lingvo kaj 23 en Esperanto. La plej multaj
el ili estas romanoj.
Oni facile komprenas, ke li verkis rapide kaj ne
multe laboris pri cxiu
libro. Eblas ankaux legi ilin suficxe rapide kaj
sen granda peno.
Liaj Esperantaj romanoj ofte havas
seriozajn temojn kaj traktas gravajn
sociajn problemojn, sed en simpla formo. Lia
maniero rakonti kelkfoje
estis iom tro simpla, sed en aliaj okazoj la
leganto trovas interesajn
novajn ideojn.
Krom romanoj li verkis ankaux mallongajn
rakontojn, ofte pri okazajxoj
en la cxiutaga vivo.
Jen kelkaj el la romanoj:
"Sur kampo granita" (1983)
pri homo, kiu faris gravan krimon en
pasinta milito.
"Sercxu mian songxon"
(1987) pri problemoj de politika perforto.
"Dum vi estis kun ni"
(1988) pri la demando, cxu oni rajtas helpi
alian personon morti.
"Krias la silento" (2002)
pri patro, kiu havas filon kun grava
denaska manko, sed ankaux kun arta kapablo.
La lingvajxo en la Esperantaj libroj
de Nemere kutime estas suficxe
facila.
Pro tiu simpla lingvajxo kaj pro la interesaj
temoj la legantoj tre
sxatis ilin,
eble plej multe en la jaroj okdekaj kaj nauxdekaj.
Li mortis 80-jara la 18-an de
novembro 2024.
Sube sekvas eta parto el la rakonto
"Vintra brilo" (el "Am-parolo",
1997):
"Kiel belege estas cxi tie, avo
mia!"
cxiam sxi diris al li "avo mia". Sed li
tute ne estis maljuna, nun havis
iom pli ol kvindek du. Sed ja la hararo jam
blankigxis. Malofte li ridetis,
ne sxatis ja la malvarmon. Sed en tiu cxi decembra
tago
oni jam vekigxis je frostoj.
Sur la fenestroj de la domo ekis glaci-floroj, la
kampon kovris prujno.
"Bele" li kapjesis. La
motoro nun milde bruetis, la bone kurantaj radoj
staris pretaj je eksalto. La viro eme
cxirkauxrigardis.
La foraj montoj sxajnis esti proksimaj, la aero
farigxis travideblega
kaj malmola.
La urbo restis fore, la montetoj elsorcxis la
silenton.
Tiun silenton li sxatis auxskulti, do desxaltis la
motoron.
Li amis la ventuman montetdeklivon, precipe
somere. Ankaux tiutempe li
ofte staradis cxi tie inter
la grizaj rokoj elstarantaj el la tero. Li
enspiris la aeron kun odoro
de greso. Somere kaj auxtune sovagxaj floroj
flavis cxi tie
kaj birdoj flugis foren....
Sed nun estis vintre. Tago de
Kristnasko, malfruposttagmeze.
Dum la familio pretigas la kristnaskan arbon, li
forigis la nepinon el la
domo. El la foro ekbriletis la malalta turo de la
pregxejo.
Felicxe cxirkauxe estas ankoraux arbaroj,
montetoj. Tiuj donas sencon
ankaux al la urbo.
Sten Johansson
cxu
malpli vojagxi por savi la naturon?
Renkonti aliajn esperant
istojn sur alia kontinento – tio estas tre bela
sperto! Mi vojagxis de mia hejmlando Germanio al
Tanzanio en Afriko
por partopreni la Universalan Kongreson de
Esperanto en la urbo Arusxo.
Mi gxojis babili kun esperantistoj el Tanzanio, el
Burundo, el Kongo.
Sed: cxiu mia vojagxo de Euxropo al
Afriko ne estis bona por la naturo?
Por atingi Tanzanion mi vojagxis per aviadilo.
Aviadiloj bezonas multe da
energio: por la flugo de Euxropo al Afriko mia
aviadilo bezonis cxirkaux
24000 litrojn da keroseno por transporti min kaj
la aliajn 200 pasagxerojn.
La motoroj de la aviadilo bruligas la
kerosenon. Tio ebligas al la
aviadilo flugi
kaj rapide atingi sian celon. Jen la bona flanko
de tiu tekniko.
Sed malbone estas, ke dum la bruligo de la
keroseno la motoroj de la
aviadilo
elblovas multe da gaso en la aeron, ekzemple
karbon-dioksidon (CO2).
Karbon-dioksido estas malbona por nia
klimato. Ju pli da karbon-dioksido
trovigxas en la aero, des pli varma farigxas la
klimato sur nia Tero.
De multaj jardekoj la meznombra temperaturo sur la
Tero farigxas cxiam
pli alta
kun dangxeraj sekvoj: la glacio cxe la polusoj
malaperas, la nivelo de
la maro farigxas pli alta,
okazas pli oftaj kaj pli grandaj fajregoj,
inundoj, kaj sekaj periodoj.
Motoroj blovas karbon-dioksidon en la
aeron, kaj la kvanton eblas
mezuri. Ekzemple, pro mia flugvojagxo de
Eŭropo al Tanzanio kaj reen 5.000
kilogramoj estis blovitaj en la aeron: 5.000
kilogramoj da
karbon-dioksido kaj aliaj gasoj kun malbona
efiko al la klimato. 5.000 kilogramoj: jen la sumo
de mia persona
CO2 de tiu vojagxo.
cxiu homo, kiu vojagxis kun mi, kulpas pri pliaj
5.000 kilogramoj.
5.000 kilogramoj egalas al kvin tunoj. Fakuloj
nombras la CO2-elblovadon
laux tunoj.
Se ni, la homaro de la tuta mondo, NE
volas kauxzi varmiĝon de la Tero,
la CO2-sumo de cxiu homo sur la
Tero ne estu pli alta ol po unu tuno.
Tion diras sciencistoj. Sed jam nun la nombroj
estas multe pli altaj.
Meznombre cxiu homo sur la tero havas CO2-sumon de
4,7 tunoj:
multe pli ol la Tero povas elteni.
cxefe en ricxaj landoj, kie homoj
uzas multe da energio,
la nombroj estas tre altaj. Jen, por doni
ekzemplojn, ok landoj:
Kiom da tunoj persone kaj jare en
cxiu lando?
Kataro 37,6 t, Sauda Arabio #18,2 t,
Usono 15 t, Rusio 11,f,
Cxinio 8 t, Germanio 8 t,
Brazilo 2,3 t, Tanzanio 0,24 t.
En preskaux cxiu lando la CO2-sumo de
cxiu homo estas multe pli alta
ol unu tuno. Sekve trovigxas pli kaj pli da
karbon-dioksido en la aero,
sekve la klimato pli kaj pli varmigxas.
Memoru: unu tuno jare estu la persona
limo. Sed mia CO2-sumo jam
atingis kvin tunojn nur pro mia flugvojagxo al
Afriko. Kion fari?
Unu solvo estus uzi ne aviadilon, sed
trajnon. Per trajno la CO2sumo
estas multe malpli alta.
Komparo inter diversaj veturiloj:
Gramoj da CO2 ellasata cxiu-kilometre por unu
persono:
Aviadilo 285,
Granda auxto (Unu pasagxero) 237,
Eta auxto (Kvar pasagxeroj) 42,
Trajno 14,
Elektra trajno sub 1.
Kiel vi vidas, se vi vojagxas per
aviadilo via persona CO2-sumo estas
285 gramoj por cxiu kilometro,
sed nur 14 gramoj se vi vojagxas per trajno.
Kaj se la trajno estas elektra, ricevanta sian
energion per suno aux vento,
la CO2-sumo estas ecx sub unu gramo por cxiu
kilometro.
Tamen vojagxo per trajno kutime bezonas pli da
tempo.
Problemo estas, kiel vojagxi al aliaj
kontinentoj. Ekzemple, ne eblas
vojagxi per trajno de Germanio al Tanzanio. Ne
ekzistas fervojo inter
tiuj landoj kaj la distanco estas tro longa.
Sekve, ne ekzistas perfekta
solvo por tiu problemo.
cxiu devas mem decidi, cxu vojagxi aux ne -
tamen pensu pri la sekvoj por
la naturo!
Thomas Bormann
pri la supra artikolo kaj gxenerale
pri mediprotektado, kun aparta
atento al la batalo kontraux karbondioksido
(kiu fakte estas la cxefa nutrajxo deplantoj) la
redaktanto tre sxatus
komentojn de la legantoj.
Ritmaj lumoj en la
nokto
(krimrakonto)
"Mi ne komprenas", diris
Julio Rogo, la teknikisto, kapneante. "
gxi trovigxis sur la malantauxa segxo, cxu ne?
Temas pri elektra ilo.
gxi enhavis lampojn, el kiuj kompreneble restas
nenio,
gxi funkciis, gxin karakterizas speco de
ritmoregilo.... Mi ne komprenas.
gxi povas havi neniun utilon. Almenaux pri unu
punkto mi estas certa:
ne gxi povis kauxzi, ke la auxto forlasu la vojon,
kaj frakasigxu."
"Nu, dankon," policano Jano
Karal respondis. "Se vi subite kaj
genie ekkomprenos, por kio tiu aparato uzigxis,
nepre informu min."”
Rogo karesis al si la mentonon,
penseme. "Genian ideon mi ne havos.
Nek cetere negenian. Fermu la dosieron. Akcidento
tio estis, ne murdo."
Kaj li forlasis la oficejon de Karal.
* * *
"Kial vi ne rigardas gxin morto
pure akcidenta?" demandis gxoja, la
edzino de Jano Karal, dum ili promenis revuante,
kiel ofte, la faktojn
de la enketo.
"Verdire, mi ne povas respondi.
Nomu tion intuo, se vi volas."
"Sed via intuo ne povus ne havi
bazon. Io pensigis vin pri murdo."
"Eble tiu stranga lampaparato.
Sed cxefe, versxajne, la maniero, laux
kiu
nia kara d-ro Kagan raportis al mi la aferon.
Bonhazarde, la korpo ne
estis multe difektita. Kagan parolis pri gxi
admire, kun ia kompata
nuanco en la vocxo. '"Juna viro maksimume
23-jara". li diris,
"perfekte sana. Neniu spuro de iu ajn toksa
substanco.
Neniu fizika problemo, kiom nekropsio povas riveli".
Estis io kortusxa en la vizagxaj trajtoj. Eble mia
sinteno fontas
el tio, ke mi ribelas kontraux la sorto pensante,
ke tia juna vivo estis falcxita en stulta,
nekomprenebla akcidento."
"Kiel vi, polico, klarigas la
akcidenton?"
"Neniel. Ni trovas kauxzon nek
en mehxaniko, nek en la sanstato,
nek en la vetero, nek en la stato de la vojo. Ni
scias, ke tiu junulo
dormis
ok horojn la antauxan nokton. Li do ne endormigxis
stirante, kaj se li
estus sorbinta dormigilon, aux alkoholajxon,
ni trovus spurojn de gxi."
"cxu eblus, ke li momente
distrigxis?"
"Gxoja! Kiel vi povas sugesti
ion similan? Juna viro tute sana, kiun
cxiuj atestoj lauxdas kiel inteligentan,
entrepreneman, havantan bonan
psikan ekvilibron .... Viro, kiu cxiutage stiras,
kaj kiu, laux la
amikoj kaj parencoj, ne havis pli da
zorgoj ol kutime, kiel povus okazi, ke li
distrigxus sinmortige?"
"cxu iu vidis la akcidenton
okazi?"
"Bedauxrinde ne. Ni komence
opiniis, ke la stirmehxanismo misfunkciis,
aux la bremsoj, sed pruvigxis, ke ne."
"cxu pneuxmatiko ...?"
"Ne. Niaj fakuloj estas
kompetentaj. La kauxzo kusxas nek en la auxto,
nek en la sxoseo."
"Oni neniam scias. Suficxis, ke
li iris iom rapide, kaj volis eviti
katon."
"Vi pravas. Tion diras cxiuj
kolegoj. Versxajne la kauxzo estas tute
natura kaj kulpas nur mia cerbo.
cxu profesia misformigo, eble?"
* * *
"Tre profunde malgxoja, sed ne
ploros", Jano taksis. Li tiom kutimis
jugxi la reagojn de homoj, ke li bezonis minimumon
da indikoj por prave
konkludi.
sxi sin tenis iom malvarme, tre
digne, tiel sinrege, ke multaj ne
perceptus sxian malesperon.
Sed al Jano neniu facile kasxis siajn sentojn.
sxi elvokis al la detektivo mezepokan
dipatrinon, pro io simpla en la
esprimo, la reguleco de la trajtoj kaj eble ankaux
la mallargxeco de l’
vizagxo,
kiun kadris longaj nigraj haroj, glataj kaj
rigidaj, nete
disigitaj en la mezo. sxi prezentis sin kiel la
amikinon de Petro,
la junulo, kiu mortis auxtoakcidente.
"Por mi ne estas ia dubo, li
estis murdita". Janon sxia serioza tono
des pli impresis, cxar sxi ne aperis persono ema
drame troigi.
"Kio igas vin tiel certa?" li demandis.
"Nu, li mem menciis la riskon."
Karal nur montris demandan vizagxon.
"Li laboris en la Junuldomo. Li
estis tre simpatia, cxiuj sxatis lin.
Li eksciis pri vendado de drogacxo inter la
adoleskantoj."
"Kiu drogo?"
"Heroino."
Jano faris grimacon.
"Unu el tiuj knaboj amikigxis
kun $Petro, deziris senigxi je la
drogsklaveco.
Li anis al la reto disvendista, kaj per pura
hazardo eksciis pli ol li
devus
pri la identeco de iu pograndisto. Li rifuzis diri
la nomon al Petro,
timante, ke _ili tion ekscios kaj lin likvidos.
Tamen li donis plurajn indikojn.
Petro estis certa, ke la knabo fine lin informos
plene."
"cxu vi konas la nomon de tiu
knabo?"
"Ho jes, Patrik Patrikson.
Li...."
Sed Jano interrompis sxin:
"Tiun nomon mi vidis sur la
listo de...."
"Jes. Antaux kelkaj tagoj. Li
mortis de troa dozo, kiun, mi
suspektas, ne li enkorpigis al si."
"Kiel Petro menciis la propran
riskon?"
"Li havis kialon suspekti, ke
alia el la knaboj eksciis kaj denuncis
Patrikson kaj lin al iu gravulo en la drogreto.
Li diris al mi, ke se tio estas gxusta, versxajne
ne havos
multajn skrupulojn antaux ol likvidi ambaux.
Supozeble, kiam Patrik mortis,
li sentis sin minacata. Bedauxrinde mi tiam estis
for - mi havas
sekretarian oficon kaj akompanis mian mastron
eksterlande -
kaj kiam mi revenis, jen oni diras al mi, ke Petro
mortis vojakcidente!
Petro!
Tio ne estas ebla. Ne al tia racia homo
neklarigeblaj akcidentoj povas
okazi."
* * *
"sxi ne povis doni pliajn
informojn. Mi sxin petis rekontakti min,
se sxi memoros iun detalon, kiu povus helpi."
Leuxtenanto Remon iom pripensis
silente antaux ol konkludi:
"Mi konsentas. Ni rigardu la
akcidenton krima. Sed ne plu vi enketos,
tiu afero nun koncernas la drogbrigadon."
* * *
Tamen, kiam sxi repensis pri la
stranga okazajxo, sxi turnis sin al
Karal.
"La nokton antaux ol mi foriris
kun mia cxefo, mi prunteprenis lian
auxton,
cxar mi devis iri kamparen por preni
vojagxgladilon cxe miaj gepatroj.
sxajnis al mi, ke la sama veturilo sekvas min ekde
kiam mi eliris el la
auxtejo, kiu situas sub la junuldomo. Kiam
mi trovigxis sur izolita vojo,
la veturilo, kiu sekvis min, subite komencis
lumigi kaj mallumigi siajn
reflektorojn kun tre regula intertempo, cxu por
blindigi min, mi ne
scias. Estis gxene, sed ne tiagrade, ke mi riskus
akcidenton.
Mi haltis vojrande kaj la veturilo preterpasis
min. gxi ne plu revenis."
"cxu vi havis la ideon noti la
numeron?"
"Jes, sed gxi ne estis tre
videbla. Tamen mi povas diri al vi, ke gxi
finigxas per 372. cxu vi opinias, ke tio rilatas
al la afero?"
* * *
"Mi ne povas kredi, ke tio havas
signifon", diris gxako Berten, el la
drogbrigado.
"Teknike, estas
sensencajxo" aprobis Julio Rogo, la elektrofakulo.
"Kaj tamen", Jano insistis,
"vi trovas en la akcidenta auxto strangan
aparaton, kiu ekfunkciigas lampojn ritme. Kaj tiu
sama veturilo foje
estis sekvata nokte de alia, kiu irigis siajn
lumojn laux regula
kadenco. Kiel konkludi pri hazardo, aux
koincido, dum krome ni havas motivojn pensi, ke la
koncernato estis
mortkondamnita de drogacxistoj?"
* * *
"ancxjo!" ekkriis Gxoja,
kvazaux trafite de fulmo.
$ano sxin rigardis esperplene. Li
konis tiujn sxiajn reagojn, kiam sxi
subite ekpensas pri io, kio povas solvi enigmon.
Li sciis, ke tiaokaze
preferindas silenti.
"Intermita lumstimulado!"
sxi prononcis.
"La cxinan mi ne
komprenas!" li ridete diris, "aux cxu estis hebree?"
"Jes. Intermita
lumstimulado!" sxi ripetis, kvazaux reve, antaux ol iri
preni dikan volumon de sur librobreto.
"Felicxe, ke mi memoras ion el
mia studenta tempo!" kaj sxi foliumis,
ekscitigxe. Nefacile Jano regis
sian malpaciencon.
"Sed kiagrade tio helpos trovi
la krimulon, tion mi ne scias," sxi
diris, kaj sxi transdonis al $Jano la
libron pri neuxrofiziologio.
* * *
"Ne. Mia filo cxiam estis
perfekte sana," diris la patrino de $Petro,
iom ofendita.
“Kial li petus, ke oni ekzamenu lian cerbon?"
Helpo venis de la patro:
"cxu eble vi aludus al la fojo,
kiam li proponis sin volontulo al iu
profesoro, kiu faris esplorojn pri dormo?"
"Pri kio temas?" Jano
demandis.
Respondis la patrino: "Oni proponis iom da
mono al homoj, kiuj konsentis
dormi en laboratorio. Petro iris. Li havis
elektrodratojn cxie sur la
korpo, sxajnas al mi, dum li dormis tie, kaj
kelkfoje oni lin vekis por
demandi, cxu li songxis, kaj kion.
Scienca esploro pri dormo, ili diris."
Ne tre facile Karal sukcesis ricevi
proksimuman daton pri tiu afero,
kune kun certigo, ke la esploroj okazis en la
universitato de Valcxefa.
Stefano, lia nevo, kiu plurjare studentis (oni ne
auxdacus diri _studis!)
tie, postnelonge pretis helpi.
* * *
"Stef!!" vokis altkreskulo
kun longa barbo rugxbruna. "Vi demandis
pri tiu esploro pridorma, cxu ne? Nu, mi menciis
la aferon al la
cxefasistantino de prof. Agatis.
sxi pretas akcepti vin por gxin priparoli. sxi
estos en sia oficejo gxis
la dua
posttagmeze, n-ro 229 en la nova konstruajxo."
Al Regino Horvata, la cxefasistantino
de prof. Agatis, iom tro
mankis karno, laux normoj stefanaj.Bedauxrinde,
cxar la vizagxo de tiu
skeletino
disradiis cxarmon.
"S-ro Stefano Farnadzo, cxu ne?
sxajnas, ke vin interesas niaj
esploroj pri dormo?"
Post iom da babilado, dum kiu Stefano
sentis, ke li pli kaj pli
progresas, sxi invitis lin proksimigxi
"Venu, mi montros al vi plej
interesan dokumenton: elektroencefalogramon
de tiu juna Petro, kiu vin tiom priokupas...."
Stefano faris du pasxojn antauxen,
reflekse, kaj surprizigxe auxdis
sxin flustri:
"Ne eligu vorton, kaj ne
movigxu, aux vi mortos."
El sxia intelektula maneto elstaris
pistoltubo, nigre timiga.
* * *
Samminute kunsidis leuxtenanto Remon
kaj Jano Karal. cxi-lasta detale
raportis pri la stato de la enketo, priskribante
la rolon, kiun li
konfidis al Stefano.
"Oj! Se via nevo faras
demandojn, tio riskas averti ilin, kaj sin
gardos!"
malkontente komentis la leuxtenanto. Karal diris
al si, humiligxe,
ke tiun riskon li eble ne suficxe atentis.
"Vi pravas, mi agis malsagxe.
Espereble ni ne fusxis...."
"Auxskultu. Jugxisto Vanes estas
hodiaux tre bonhumora, mi jxus vidis
lin. Iru peti de li trasercxan leteron. Mi tuj
telefonos al li por
klarigi. Tiel vi povos eniri la logxgejon de via
cxefa suspektato, kaj
tie trovi dokumentajn pruvojn."
Al eksterurba vilao Jano Karal,
akompane de uniforma policisto,
senprokraste direktigxis.
* * *
En similaj cirkonstancoj, Stefano
cxiam reagas same: lin komence invadas
prema timego, paniktipa, dum kiu lia cerbo kvazaux
paralizigxas;
li momente trovigxas senhelpa kaj senkonsila, kun
pensoj tiel konfuzaj, ke
ilin nomi pensoj jam estas troigo.
Sed post tiu nebulmensa minuto, interna vocxo
silente parolas:
"Trankvilon! Ne paniku! Ni pripensu kviete,
kiel elturni nin!"
Kaj tuj tiu admono, kvazaux de sekuriga patro al
filo, aux de bona
mastro al hundo,
redonas pacon kaj klarecon al la menso jxus
kirlita.
Tio okazis nun.
"Ki... ki... ki... pri kio
temas?"li balbutis.
"Vi tro scivolas, karulo, mi
ricevis ordonon likvidi vin, kaj tion mi
nepre faros."
"Sed mi... mi... mi ne
komprenas," li komediis.
"Ho jes, vi komprenas perfekte, kaj vi obeos,
aux bela kugleto esploros
vian junan korpon tuj ...
kaj finite!" sxi ridetis. "Sekvu min!"
Lia humila mieno videble igis sxin
sengarda kaj malestima.
Per fulmrapida movo, li frapis sxian manradikon
per la dekstra mano,
kvazaux hakile.
La pistolo falis planken, kaj per same rapida movo
li gxin prenlevis.
"Blufulino!" li diris, kaj
estis lia vico toni malestime.
"Kiel vi povus min likvidi cxi tie? Se vi
pafus,
la tuta universitato auxdus la bruon. Kaj kion vi
farus el mia kadavro?
Vi volis unue min konduki eksterurben por
trankvile pafi, cxu ne?,
kaj vi imagis, ke terurite de via armileto, mi
senproteste obeos!"
Kovrante sin plu per minaco pistola,
li atingis la telefonon, fingris
numeron kaj parolis: "cxefpolicejo? Parolas
Stefano Farnadzo ...."
* * *
"Mi alvenis gxustatempe. Prof.
Agatis jxus komencis bruligi
dokumentojn,"
Karal klarigis. Ili sidis triope en trinkejo,
gxuante bieron.
"Vi savis suficxe por ni,"
diris Berten, el la drogbrigado.
"Ilia kodo estis iom primitiva kaj ni jam
povis decxifri suficxan parton
por ekkoni ilian organizon. Prof. Agatis kaj lia
asistantino estris
reton de
heroinvendistoj...."
Sed ne al tiuj klarigoj sopiris Rogo, la teknika
fakulo.
"Se estis murdo," li grumblis,
"cxu iu finfine konsentos precizigi al
mi, kiamaniere la krimulo procedis?"
"La aparato, kies pecojn vi
ekzamenis, kauxzis t.n. intermitan
lumstimuladon ...."
komencis Berten, ne tre klare.
"Jano," Rogo vocxis petege,
"bonvolu paroli al mi en komprenebla
lingvo, aux cxu vi cxiuj decidis frenezigi min?"
Karal ridetis.
"Pardonu. cxio devenas de tio,
ke Petro foje konsentis esti subjekto
por esploro pri la cerba funkciado dumdorma. Tiun
esploron direktis
prof. Agatis kaj lia asistantino Horvata. cxe
Petro ili rimarkis, ke
intermita lumstimulado...."
"Grr..." rauxkis Rogo
ludante koleron.
"Ne furiozu. Tio simple
signifas, ke oni briligas lumon kaj gxin tuj
estingas, relumigas, reestingas, kaj ripetas tion
konstante laux difinita
takto. La cerbaj ondoj inklinas sekvi tiun ritmon.
cxe personoj, kiujn
oni povas nomi _latentaj _epilepsiuloj, t.e.
homoj, kiuj neniam havis
rimarkeblan epilepsian krizon, kaj plej probable
neniam havos, sed kies
cerbo emas reagi tiamaniere, tio povas kauxzi
kunmobilizigon de la cerbaj
nervocxeloj, kio manifestigxas, konkrete, per
perdo de konscio. Nu,
Petro estis unu el tiuj _latentaj _epilepsiuloj,
kaj esplorante pri la
elcerbaj ondoj, la profesoro aux lia asistantino
tion konstatis. Kiam
montrigxis, ke tiu sama knabo enketas pri ili kaj
ekkonis faktojn, kiuj
ilin endangxerigas, ili decidis uzi tiun
karakterizon por kauxzi lian
morton nesuspekteble. Estis facile arangxi
aparaton, kiu dissendu lumon
laux difinita intermita ritmo, tiel ke Petro
spertu epilepsian
senkonsciigxon.
La enketo rivelis, ke ili informigxis pri la
veturkutimoj de l’ junulo,
kiu, pri similaj aferoj, estis tre rutinema. Ili
arangxis sian inferan
sistemon konsekvence,
sciante, kie proksimume li trovigxos, kiam gxi
ekfunkcios.
En la junuldoma subtera auxtejo kompatinda Petro
neniam sxlosis sian veturilon. Ilia sola
malbonsxanco estis,
ke la veturilo ne difektigxis tiom, kiom ili
sendube esperis, sed ecx
kun tio
la pure _hazarda _akcidento povis okazi, sen toksajxo,
sen atenco al iu
ajn auxta organo, cxe tute bona sxoseo, kun
stiranto perfekte sana kaj
atentema, sub tute normalaj meteologiaj
kondicxoj...."
"cxCu li ne surhavis sekurecan
rimenon?" Berten demandis.
"gxi estis sabotita. En la
parto, kiu restis volvita (Petro ja estis
maldika) faris entoncxon tiagradan, ke nur kelkaj
fadenoj restis.
La ekskuo suficxis, por ke tiuj rompigxu."
La tri viroj silentis, peze.
"cxu ni trinku plian
bieron?" Rogo proponis.
La du aliaj kapjesis senvorte.
Johan Valano
Korektendo
Fidela kaj atenta leganto atentigis,
ke sur linio 19, pagxo 11 de
la januara numero de nia revuo estas eraro en la
nomo de radiostacio.
lagxusta ligilo estas do la cxi-suba:
http://live.radio.blindzeln.org/1
Serbaj popolaj proverboj
Se malbono ne volas fugxi de vi,
fugxu vi for de la malbono.
Mi povas acxeti por vi cxapon, sed ne
la sagxon.
Dufoje mezuru kaj triafoje trancxu.
Malsatan homon ne konsolu, sed
mangxigu.
Kie estas floro, tie estas mielo.
Pli bone iam ol neniam.
Kie oni multe parolas, oni malmulte
laboras.
Kie oni konkordas, tie oni venkas.
La tempo estas la plej granda mastro.
Dio estas malrapida, sed
atingebla.
Pli bonas pasero enmane ol kolombo
surbrancxe.
Eksa amiko pli malbonas ol malamiko.
Pli bonas en kabano kanti ol en
palaco plori.
Pli bonas havi sekan panon honeste ol
la kukon nehoneste.
$E-igis Nedeljka Lojxajicx
kompletigaj informoj pri esperanta ligilo
redaktoro: Olena Posxivana
velika dijivska
22/226
UA-49068 _Dnipro,
Ukrainio
(R.p.:
amatalena(cxe)ukr.net)
komputilbrajla asisto: J. Jelinek
Roztocka 1001
CZ-514 01
_Jilemnice,
Cxehxio
(r.p.:
lunalumo(cxe)atlas.cz)
(tel.: +420-481 543 200)
administrantino: Milena Jelinkova
Roztocka 1001
CZ-514 01
_Jilemnice,
Cxehxio
(r.p.:
lunalumo(cxe)atlas.cz)
(tel.: +420-481 543 200)
por ricevi la revuon retposxte
skribu al: masenkoai(cxe)mail.ru
------------------------------------
kasisto: Pier Luigi da Costa
via di S.
Maria del Giudice 2369
IT-55100 Lucca,
Italio
(r.p.:
dacostapl(cxe)gmail.com)
banka konto
IT67C 01005 13702 0000 0000 2799
je la nomo Da Costa Libe)
cxe Banca Nazionale del Lavoro
(mallonge BNL) en Lucca
uea-konto de Libe: libk-p
jarkotizo: 15 euxroj
(la lasta numero de "Esperanta
Ligilo" legeblas ankaux en la retejode
Libe:
www.libe.slikom.info)